ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΝΟΣΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ

Η νόσος του Πάρκινσον ανήκει στις κινητικές διαταραχές, μία μεγάλη ετερογενή ομάδα παθήσεων που επηρεάζουν την στάση και κίνηση του κορμού του σώματος, της κεφαλής και των άνω και κάτω άκρων.  Πέραν της νόσου του Πάρκινσον, άλλες  σημαντικές κινητικές διαταραχές είναι η δυστονία, ο ιδιοπαθής τρόμος, ο ημιβαλλισμός, η σπαστικότητα, η χορειοαθέτωση, κ.α.

Τα κύρια κλινικά ευρήματα, με τα οποία γίνεται η διάγνωση της νόσου του Πάρκινσον περιγράφονται παρακάτω:

1. Ο αδρός τρόμοςο οποίος είναι τρόμος θέσεως (postural tremor). Συνήθως, αρχίζει μονόπλευρα σε κάποιο άνω άκρο και προοδευτικά επεκτείνεται σε όλα τα μέλη. Η κίνηση των δακτύλων στις μετακαρποφαλαγγικές αρθρώσεις συνδυάζεται με κινήσεις του αντίχειρα (εικόνα «μέτρησης νομισμάτων»).
2. Η δυσκαμψία,η οποία διαπιστώνεται όταν το μέλος του ασθενούς υποβάλλεται σε παθητική κίνηση και οι μύες υποχωρούν στην πίεση, με μια σειρά από αισθητά αναπηδήματα, και για τον λόγο αυτό, ονομάζεται «δυσκαμψία οδοντωτού τροχού». Οταν η δυσκαμψία είναι ομαλή, συνεχής και «πλαστική» αποκαλείται «δυσκαμψία μολυβδοσωλήνα».
3. Η βραδυκινησία,η οποία χαρακτηρίζεται από δυσκολία στην έναρξη και βραδύτητα της κίνησης. Οι κινήσεις μικρών μυών επηρεάζονται περισσότερο στα αρχικά στάδια της νόσου.  Ο ασθενής παρουσιάζει αδυναμία οφθαλμικών μυών, και μυών του προσώπου, με αποτέλεσμα, να έχει το χαρακτηριζόμενο ως «πρόσωπο - μάσκα». Η φυσιολογική αιώρηση των άνω άκρων κατά το βάδισμα μειώνεται και η βάδιση δυσχεραίνεται. Υπάρχει αδυναμία μασήσεως και αρθρώσεως.   Αποτελεί το πιο σοβαρό σύμπτωμα της νόσου του Πάρκινσον.
4. Η άνοια, η οποία αποτελεί συνήθως όψιμη εκδήλωση της νόσου.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΝΟΣΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ

Κλινική εξέταση

Η διάγνωση της νόσου του Πάρκινσον, ειδικά στα αρχικά στάδια, όταν τα συμπτώματα είναι ήπια, δεν είναι εύκολη.  Δεν υπάρχει εργαστηριακή εξέταση η οποία μπορεί να θέσει την διάγνωση.  Ο ιατρός θα πρέπει να βασίσει την διάγνωση στην καταγραφή των συμπτωμάτων, στο ατομικό και οικογενειακό ιατρικό ιστορικό, και σε μία λεπτομερή κλινική εξέταση του ασθενούς.  Αυτή πρέπει να περιλαμβάνει έλεγχο του μυικού τόνου, της ευκινησίας, της βάδισης, της ισορροπίας, και απλές δοκιμασίες των γνωσιακών λειτουργιών του ασθενούς, και της ικανότητας του να γράψει ένα σύντομο κείμενο.

Τα συχνότερα συμπτώματα, από τα οποία τίθεται η διάγνωση, περιγράφηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο και είναι – όπως προαναφέρθηκε – ο τρόμος, η δυσκαμψία και η βραδυκινησία.  Ο τρόμος είναι συνήθως τρόμος ηρεμίας σε ένα χέρι ή πόδι, και σταματά όταν ο πάσχων κινείται.  Ενα άλλο σύμπτωμα είναι η αστάθεια, κατά την προσπάθεια του ασθενούς να διατηρηθεί σε όρθια θέση, με συνέπεια να υφίσταται πτώσεις, στο έδαφος. 

Αναγνώριση προδρόμων συμπτωμάτων

Με την αύξηση της κλινικής εμπειρίας στην νόσο του Πάρκινσον, ο ειδικευμένος ιατρός καθίσταται όλο και περισσότερο ικανός να ανιχνεύσει πρόδρομα συμπτώματα που προηγουνται της εκδήλωσης των κλασσικών συμπτωμάτων της νόσου.   Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν διαταραχές του ύπνου, αγχώδη συνδρομή, κατάθλιψη, απώλεια οσμής ή ακόμη και δυσκοιλιότητα, σε κάποιον που δεν είχε τέτοιο πρόβλημα στο παρελθόν. 

Αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις

Οπως προαναφέρθηκε, δεν υπάρχει εργαστηριακή δοκιμασία που μπορεί να θέσει την διάγνωση της νόσου του Πάρκινσον.   Παρά ταύτα, πρέπει να γίνει ο βασικός αιματολογικός και βιοχημικός έλεγχος, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν ο εξεταζόμενος πάσχει από κάποια άλλη πάθηση που μπορεί να προκαλεί παρόμοια συμπτώματα.

Απεικονιστικές εξετάσεις

Οι απεικονιστικές εξετάσεις δεν θα θέσουν την διάγνωση της νόσου του Πάρκινσον, αλλά ο νπάσχων είναι σκόπιμο να υποβληθεί σε μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν πάσχει από κάποια άλλη νευρολογική πάθηση, που ενδέχεται να επηρεάζει την κλινική του εικόνα, όπως ατροφία πολλαπλών συστημάτων, ισχαιμική μικροαγγειοπάθεια, ή υδροκέφαλο φυσιολογικής πιέσεως.   Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι κάποια φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα που ομοιάζουν με αυτά της νόσου του Πάρκινσον.  

Η μόνη απεικονιστική εξέταση η οποία μπορεί να αποβεί χρήσιμη είναι το DΑTscan, το οποίο μας επιτρέπει να έχουμε μία εικόνα του συστήματος της δοπαμίνης.   Η εξέταση περιλαμβάνει την ένεση μίας μικρής ποσότητας ραδιενεργού φαρμάκου, το οποίο δεσμεύεται από τους μεταβιβαστές της δοπαμίνης στον εγκέφαλο.   Ο ασθενής υποβάλλεται σε τομογραφία εγκεφάλου μονοφωτονικής εκπομπής (Single-Photon Emission Computed Tomography - SPECT), η οποία αναδεικνύει που ευρίσκονται οι δοπαμινεργικοί νευρώνες.  Δεδομένου ότι οι δοπαμινεργικοί νευρώνες αποτελούν την κύρια πηγή δοπαμίνης στον εγκέφαλο, μία ελλειμματική απεικόνιση τους, θα μπορούσε να υποδηλώνει έναρξη της νόσου.

Διάγνωση μέσω δοκιμαστικής χορήγησης φαρμάκων

Μία μέθοδος που ενδεχομένως να αποδείξει εάν πράγματι κάποιος πάσχει από νόσο του Πάρκινσον, βασίζεται στην χορήγηση κατάλληλων αντιπαρκινσονικών φαρμάκων, όπως είναι το σχήμα καρβιδόπα-λεβοδόπα, σε επαρκή δόση και για επαρκές χρονικό διάστημα.  Εάν ο πάσχων δείξει σημαντική βελτίωση, η διάγνωση της νόσου του Πάρκινσον ενισχύεται.

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΝΟΣΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ

Η κύρια υποκείμενη παθοφυσιολογική διαταραχή είναι η εξάντληση των αποθεμάτων δοπαμίνης στα κύτταρα της μέλαινας ουσίας και του νεοραβδωτού σώματος.

Η φαρμακευτική θεραπεία επιχειρείται με φάρμακα τριών κατηγοριών:

α) φάρμακα που δρούν ως υποκατάστατα της δοπαμίνης,

β) φάρμακα που στον εγκέφαλο μετατρέπονται σε δοπαμίνη και

γ) φάρμακα που αναστέλλουν εκείνα τα μόρια τα οποία αποδομούν την δοπαμίνη.

Η θεραπεία αρχίζει συνήθως με χορήγηση φαρμάκων σε χαμηλές δόσεις, τα οποία σταδιακά αυξάνονται, όταν τα συμπτώματα επιδεινώνονται και οι αρχικές δοσεις δεν είναι επαρκείς.  Οταν ο ασθενής είναι στο αρχικό στάδιο της φαρμακευτικής αγωγής, η ωφέλεια των φαρμάκων διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και όλη την ημέρα.   Σταδιακά όμως, καθώς η νόσος εξελίσσεται, η ωφέλεια των φαρμάκων δεν επαρκεί και δεν καλύπτει το χρονικό διάστημα μέχρι την επόμενη δόση.  Αυτό το φαινόμενο “εξασθένησης” (“wearing off”) της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων προοιωνίζει ότι συμπτώματα όπως ο τρόμος, η δυσκαμψία και η βραδυκινησία, θα επανεμφανισθούν και ο ασθενής οδεύει προς την κατάσταση “OFF”.   Οταν ο ασθενής λάβει ξανά την αγωγή του, η ωφέλεια των φαρμάκων επανέρχεται, μεταβαίνει σε κατάσταση “ON”, και τα συμπτώματα βελτιώνονται.   Αυτό έχει ως συνέπεια, ο ασθενής να αναγκάζεται να λαμβάνει συχνότερα, μεγαλύτερες δόσεις φαρμάκων, και παρά ταύτα, να διαπιστώνει, προοδευτικά, ότι ο έλεγχος των συμπτωμάτων του γίνεται αδύνατος.   

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κάθε ασθενής χρειάζεται εξατομικευμένη αγωγή, και η αγωγή πρέπει σταδιακά να αυξηθεί με την πάροδο των ετών και την προοδευτική επιδείνωση των συμπτωμάτων.   Η περιγραφή της φαρμακευτικής αγωγής εκφεύγει των στόχων του παρόντος κεφαλαίου το οποίο επικεντρώνεται στην περιγραφή της χειρουργικής θεραπείας.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΓΧΥΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΜΕΣΩ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ

Οταν χορηγούνται φάρμακα από το στόμα, απαιτείται ένα χρονικό διάστημα για να απορροφηθούν και φθάσουν στον εγκέφαλο. Σε αυτό το διάστημα, οι ασθενείς προσπαθούν να αντιμετωπίσουν – συχνά ανεπιτυχώς- το θεραπευτικό έλλειμμα με αύξηση της συχνότητας λήψης φαρμάκων ή χρησιμοποιώντας δερματικά έμπλαστρα, που περιέχουν και αποδίδουν στον οργανισμό, το φάρμακο, με σταδιακό, διαρκέστερο τρόπο.

Οι θεραπείες έγχυσης φαρμάκων μέσω αντλίας επιχειρούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, επιτρέποντας αδιάλλειπτη χορήγηση του φαρμάκου, είτε μέσω βελόνης που εισάγεται κάτω από το δέρμα, ή μέσω σωλήνα που εισάγεται στο λεπτό έντερο. Οι εγχύσεις αυτές προτείνονται σε ασθενείς που παρουσιάζουν αποτελεσματικότητα στα φάρμακα, αλλά πάσχουν από εξάντληση της ωφέλειας των φαρμάκων ή δυσκινησίες λόγω αυξημένων δόσεων φαρμάκων.

Η θεραπεία περιλαμβάνει την χορήγηση των φαρμάκων καρβιδόπα-λεβοδόπα, με αντλία, απευθείας στο λεπτό έντερο στην μορφή γέλης (gel). Η χορήγηση στοχεύει να παρέχει μια συνεχή απορρόφηση φαρμάκου και να αποτρέπει τις διακυμάνσεις και ιδιαίτερα τις “off” περιόδους του ασθενούς. Πρέπει να σημειωθεί ότι αν τα φάρμακα από το στόμα δεν βελτιώνουν καθόλου τα συμπτώματα, η έγχυση φαρμάκων μέσω αντλίας δεν συνιστάται.

Η εφαρμογή της θεραπείας απαιτεί να γίνει μία μικρή οπή (στόμα) στο πρόσθιο κοιλιακό τοιχωμα, και μέσω αυτής να τοποθετηθεί ο σωλήνας χορήγησης του φαρμάκου στο λεπτό έντερο, κοντά στον στόμαχο. Ο σωλήνας συνδεεται, έξω από το σώμα, με ένα ασκό που περικλείει την αντλία και τις κασσέτες που περιέχουν το φάρμακο, και εξασφαλίζουν την συνεχή χορήγηση του.

Οι παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, υπνηλία, σύγχυση, υπόταση, ψευδαισθήσεις, πολύ έντονο κνησμό, απώλεια βάρους, ακούσιες έντονες κινήσεις, ερυθρότητα και πόνο στο σημείο εισόδου και άλλες δερματικές εκδηλώσεις. Στα μειονεκτήματα καταγράφονται 1) τo κόστος (μεγαλύτερο από τα χάπια ή τα έμπλαστρα), 2) προβλήματα βατότητας του καθετήρα, 3) ανάγκη διαρκούς τεχνικής υποστήριξης, 4) απαιτούμενη συνεχή παρακολούθηση του σωλήνα και του στομάχου, από τον ασθενή, για να αποφευχθούν επιπλοκές, και 5) συνεχή διαθεσιμότητα ενός εκπαιδευμένου φροντιστή του συστήματος. Τέλος, η μέθοδος συνδέεται με κινδύνους όπως 1) λοίμωξη όταν ο σωλήνας εισέρχεται στο σώμα, 2) απόφραξη του σωλήνα, με συνέπεια να πρέπει να αφαιρεθεί και αντικατασταθεί από άλλον, 3) ατυχηματική έξοδο του σωλήνα από το σώμα, 4) εκροή υγρών από τον σωλήνα ή από την οπή, στο πρόσθιο κοιλιακό τοίχωμα.
Συμπερασματικά, η αντλία έγχυσης φαρμάκων είναι υποσχόμενη μέθοδος, αλλά παρουσιάζει ακόμη πολλά προβλήματα στην εφαρμογή της και δεν είναι κατάλληλη για πολλούς από τους πάσχοντες από την νόσο του Πάρκινσον.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ

Οταν η φαρμακευτική αγωγή δεν προσφέρει ικανοποιητικό έλεγχο των συμπτωμάτων, οι πάσχοντες πρέπει να αναζητήσουν την γνώμη νευροχειρουργού, ειδικευμένου στην αντιμετώπιση των κινητικών διαταραχών, διότι πολλοί ασθενείς μπορούν να θεραπευθούν με χειρουργική επέμβαση.   Η χειρουργική αντιμετώπιση προτείνεται όταν τα συμπτώματα είναι έντονα, η φαρμακευτική αγωγή παραμένει αναποτελεσματική, και ειδικότερα προκαλεί ανεπιθύμητες παρενέργειες, δεν προσφέρει βελτίωση των συμπτωμάτων καί δεν αποτρέπει την σοβαρή επιδείνωση της ποιότητας ζωής στο οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον.

O υποψήφιος για χειρουργική θεραπεία, πρέπει να αξιολογηθεί, σύμφωνα με διεθνώς καθιερωμένα κριτήρια, στα οποία περιλαμβάνονται, η ηλικία του, η χρονική διάρκεια της νόσου, η βαρύτητα των συμπτωμάτων, η ανταπόκριση στα φάρμακα, η έλλειψη αντενδείξεων, κ.α., ώστε να καθορισθεί εάν πράγματι είναι κατάλληλος για να υποβληθεί σε χειρουργική θεραπεία.  Σημαντικό μέρος της αξιολόγησης καταλληλότητας του ασθενούς είναι η εκτίμηση των πιθανοτήτων του να ευεργετηθεί από την χειρουργική επέμβαση, καθώς και η εκτίμηση του βαθμού (ποσοστού) της προβλεπόμενης ωφέλειας.

Προκειμένου να θεωρηθεί ο ασθενής, ως κατάλληλος για χειρουργική θεραπεία, πρέπει να έχει καλή γενική σωματική κατάσταση, και να μην πάσχει από κάποια σοβαρή νοητική ή ψυχική νόσο.   Επιπλέον, η επιλογή του κατάλληλου ασθενούς βασίζεται σε ειδικά κριτήρια, τα οποία αξιολογούνται από νευρολόγο και νευροχειρουργό, οι οποίοι έχουν ειδικευθεί στην θεραπεία της νόσου του Παρκινσον, και άλλων συναφών κινητικών διαταραχών.

Η χειρουργική θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον έχει ομοιότητες με την αντιμετώπιση άλλων κινητικών διαταραχών, καθόσον χρήσιμοποιούνται οι ίδιες τεχνικές, που όμως στην περίπτωση της νόσου του Πάρκινσον εξειδικεύονται στην λεπτομερέστερη εφαρμογή τους, όπως περιγράφεται παρακάτω.

Η επέμβαση πραγματοποιείται στα βασικά γάγγλια ή τον θάλαμο, μία οργάνωση κομβικών δομών, που ελέγχουν την κίνηση και την αισθητικότητα, και είναι τοποθετημένες στην βαθεία κεντρική περιοχή του εγκεφάλου. 

Η επέμβαση μπορεί να γίνει – συνεκτιμώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιπτώσεως - με τον ασθενή είτε υπό γενική αναισθησία ή υπό τοπική αναισθησία, σε συνδυασμό με νευροπαρακολούθηση και ειδική αναισθησιολογική φροντίδα, προκειμένου ο ασθενής που ευρίσκεται σε εγρήγορση, να παραμένει ήρεμος και ικανός να συνεργασθεί με την χειρουργική ομάδα.   Οι επεμβάσεις διενεργούνται με χειρουργικά συστήματα υψηλής ακρίβειας και καθοδήγηση από ηλεκτρονικούς υπολογιστές.   Η κεφαλή του ασθενούς τοποθετείται σε ένα στερεοτακτικό πλαίσιο (μία μεταλλική βάση) και κάθε σημείο του εγκεφάλου αποκτά μαθηματικές συντεταγμένες, σε σχέση με αυτό το πλαίσιο.  Η τεχνική αυτή είναι απαραίτητη, διότι η χειρουργική στόχευση των βαθέων εγκεφαλικών πυρήνων πρέπει να γίνει με πολύ μεγάλη ασφάλεια (Εικόνες 1,2).  Η αξονική και η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου του ασθενούς συγχωνεύονται με ηλεκτρονική μέθοδο, προκειμένου να συνδυαστεί η γεωμετρική ακρίβεια της αξονικής τομογραφίας με την μορφολογική ανατομική λεπτομέρεια της μαγνητικής τομογραφίας, και να επιτευχθεί ο καλύτερος σχεδιασμός της επέμβασης.  

 

Εικόνα 1.  Βάση Στερεοτακτικού Πλαισίου που τοποθετείται στη κεφαλή για να επιτρέπει μεγάλη ακρίβεια στόχευσης μέσα στον εγκέφαλο.

 

Εικόνα 2.   Στερεοτακτικό Πλαίσιο σε πλήρη ανάπτυξη με την βάση, την ημικυκλική στεφάνη και το μηχανισμό προώθησης και κατεύθυνσης του ηλεκτροδίου.

Στο στερεοτακτικό πλαίσιο (στο οποίο στερεώνεται η κεφαλή του ασθενούς), τοποθετείται μία ειδική ημικυκλική στεφάνη, και επάνω σε αυτήν, στερεώνεται ο μηχανισμός του μικρο-οδηγού (micro-driver), ο οποίος κατευθύνει και προωθεί το ηλεκτρόδιο – με βήματα του δεκάτου του χιλιοστού - μέσα στον εγκέφαλο, προς τον καθορισμένο (κατά τον χειρουργικό σχεδιασμό) βαθύ πυρήνα-στόχο του εγκεφάλου, με μεγάλη ακρίβεια και ασφάλεια (Εικόνες 1,2).   Συγχρόνως, κατά την διαδικασία προώθησης του ηλεκτροδίου, λαμβάνονται ηλεκτρικά δυναμικά από κάθε περιοχή, που ευρίσκεται κατά μήκος της διαδρομής προς τον πυρήνα-στόχο, και από την οποία διέρχεται το ηλεκτρόδιο.   Tα δυναμικά αυτά είναι χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, και - μέσω της ανίχνευσης και καταγραφής αυτών των δυναμικών -επιβεβαιώνεται ότι το ηλεκτρόδιο ακολουθεί επακριβώς την σωστή προκαθορισμένη πορεία, προς τον πυρήνα-στόχο.  Η διαδικασία περιλαμβάνει διενέργεια ηλεκτρικών μικροδιεγέρσεων και μακροδιεγέρσεων, προκειμένου να εντοπισθούν – ηλεκτροφυσιολογικώς - τα όρια του πυρήνα-στόχου, και να τοποθετηθεί το ηλεκτρόδιο στο κατάλληλο σημείο, με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια.  

Ο σκοπός της χειρουργικής επέμβασης είναι να αδρανοποιήσει στον εγκέφαλο εκείνες τις νευρικές ίνες που υπερλειτουργούν και προκαλούν τις αφύσικες κινήσεις.   Η χειρουργική θεραπεία επιτυγχάνεται με μία από τις παρακάτω δύο τεχνικές:  α) θερμική μικροτομή ή β) ηλεκτρική διέγερση.

Στην περίπτωση που επιλεγεί η μέθοδος της ηλεκτρικής διέγερσης, όταν ολοκληρωθεί η τοποθέτηση και στερέωση των βαθέων ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο, ακολουθεί η εμφύτευση του νευροδιεγέρτη στον υποδόριο χώρο (κάτω από το δέρμα), στην υποκλείδια χώρα (στην πρόσθια άνω επιφάνεια του θώρακα), και η σύνδεση του με τα βαθέα εγκεφαλικά ηλεκτρόδια.  

Οι τεχνικές (Εικόνες 1,2) αναπτύσσονται στα επόμενα κεφάλαια. Μία απο τις λεπτομερέστερες περιγραφές της χειρουργικής τεχνικής της βαθείας εγκεφαλικής διέγερσης, στη διεθνή βιβλιογραφία, έχει γίνει από τον Καθηγητή Δ. Σακά και δημοσιευθεί στο Acta Neurochirurgica, The European Journal of Neurosurgery, το επίσημο επιστημονικό περιοδικό της Ευρωπαικής Νευροχειρουργικής Εταιρείας (European Association of Neurosurgical Societies – EANS), το 2007.  Η περιγραφή είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο (στην Αγγλική γλώσσα). 

ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΘΕΡΜΙΚΗ ΜΙΚΡΟΤΟΜΗ

Κατά την ιστορική εξέλιξη των χειρουργικών θεραπειών σε βαθείς πυρήνες του εγκεφάλου, εφαρμόσθηκαν αρχικώς οι επεμβάσεις εκλεκτικής θερμικής μικροτομής.   Στις επεμβάσεις αυτές, πραγματοποιούμε μία εκλεκτική, επακριβώς καθορισμένη, πολύ μικρή τομή (μικροβλάβη) σε βαθείς πυρήνες του εγκεφάλου, που έχουν κομβικό ρόλο στην ενορχήστρωση της κίνησης του ανθρώπου.   Η μικροτομή επιτυγχάνεται με χρήση επακριβώς ελεγχόμενης απόδοσης θερμότητας, - μέσω συσκευής ραδιοσυχνοτήτων - ένα είδος “θερμικής απονεύρωσης”, που περιγράφεται ως “θερμοτομή”.   Στην κλινική πράξη, έχει διαπιστωθεί από πολλές μελέτες, επί σειρά ετών, ότι οι μικρές αυτές θερμικές μικροτομές (θερμοτομές) προσφέρουν σαφή θεραπευτικά οφέλη και σημαντική βελτίωση των ασθενών.  

Η θεραπεία μέσω πρόκλησης μικροτομής, δηλ. μικροβλάβης βασίσθηκε στην νευροφυσιολογική διαπίστωση ότι πολλές λειτουργίες στον εγκέφαλο διενεργούνται μέσω «διπολικά οργανωμένων δομών», όπου η μία δομή προκαλεί διέγερση και η άλλη καταστολή.  Εαν σε μία πάθηση, υπολειτουργεί η κατασταλτική δομή του διπόλου, αυτή δηλ. που επιφέρει καταστολή, η άλλη πλευρά του διπόλου, δηλ. η διεγερτική πλευρά του, θα υπερλειτουργεί με αποτέλεσμα την πρόκληση συμπτωμάτων στον ασθενή.   Σε ένα τέτοιο σχήμα, η μικροβλάβη στην διεγερτική δομή θα επαναφέρει το δίπολο σε ισορροπία. Επίσης, η αποτελεσματικότητα των επεμβάσεων μικροβλάβης έχει οδηγήσει στην διαπίστωση ότι από την στιγμή που θα σιγασθεί με χειρουργικό τρόπο, ένας κομβικός πυρήνας, που δυσλειτουργούσε, ο εγκέφαλος μπορεί συχνά να ενεργοποιήσει αναπληρωματικά η παραπληρωματικά δίκτυα για να επιτελέσει ικανοποιητικά μία λειτουργία, που μέχρι τότε ήταν προβληματική.

Εικόνα 3.   Συσκευή δημιουργίας εκλεκτικής θερμικής μικροτομής (μικροβλάβης).

Εικόνα 4. Ακρο ηλεκτροδίου για πρόκληση εκλεκτικής θερμικής βλάβης (εκλεκτικής θερμοτομής) στον εγκέφαλο.

Αυτές οι μικροτομές (μικροβλάβες) επιτυγχάνονται με μεγάλη ασφάλεια με χρήση ηλεκτροδίου, συνδεδεμένου με συσκευή ραδιοσυχνοτήτων, η οποία παρέχει εκλεκτική απόδοση ακριβέστατης ποσότητας θερμότητας (radiofrequency lesioning).  Για τον λόγο αυτό, η τεχνική ονομάζεται θερμοτομή (thermocoagulation) (Εικόνες 3-5).

Οι κύριες επεμβάσεις θερμοτομής, οι οποίες καθιερώθηκαν, διαχρονικά, λόγω της αποτελεσματικότητας τους, περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω:

1).  Στερεοτακτική Θαλαμοτομή.

Η επέμβαση αυτή ενδείκνυται ιδιαίτερα σε: α) ασθενείς που πάσχουν από έντονο ιδιοπαθή τρόμο ή β) σε Παρκινσονικούς ασθενείς στους οποίους κυριαρχεί το σύμπτωμα του έντονου τρόμου.  Κατά την επέμβαση, πραγματοποιείται η εισαγωγή στον διάμεσο κοιλιακό πυρήνα του θαλάμου (Ventral InterMediate Nucleus -VIM), ενός ηλεκτροδίου το οποίο συνδέεται με συσκευή πρόκλησης θερμικών μικροτομών (μικροβλαβών) μεγάλης ακρίβειας μέσω εκπομπής ραδιοσυχνοτήτων (θερμοτομή).   Στο πρώτο στάδιο, προκαλείται – σύμφωνα με καθιερωμένες διεθνείς προδιαγραφές - μια προσωρινή αναστρέψιμη θερμική μικροβλάβη με το ηλεκτρόδιο να απονέμει θεμοκρασία 45ο C για 30 δευτερόλεπτα, ένα είδος “προσωρινής θερμικής νευραπραξίας”, ώστε να επιβεβαιωθεί ότι αυτή η παρέμβαση βελτιώνει ή τερματίζει τον τρόμο, χωρίς να προκαλεί παρενέργειες.   Μόνον οταν αυτό έχει επιβεβαιωθεί, ο χειρουργός προκαλεί – και πάλι σύμφωνα με καθιερωμένες διεθνείς προδιαγραφές - μια μόνιμη θερμική βλάβη με το ηλεκτρόδιο να απονέμει θεμοκρασία 75ο C για 60 δευτερόλεπτα (Εικόνες 3-4).

2).    Στερεοτακτική Ωχροτομή.

Κατά την επέμβαση αυτή – με την μέθοδο που περιγράφεται παραπάνω - προκαλείται διατομή του έσω τμήματος της ωχράς σφαίρας (Globus Pallidus Internus - GPi).    Η κύρια ένδειξη της επέμβασης αυτής είναι έντονος τρόμος κορμού ή άνω και κάτω άκρων, στο πλαίσιο νόσου του Πάρκινσον ή δυστονίας (Εικόνα 5).

Εικόνα  5. Απεικόνιση  θερμοτομής στην ωχρά σφαίρα.

ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΔΙΕΓΕΡΣΗ

Κατά τις επεμβάσεις ηλεκτρικής διέγερσης βαθέων πυρήνων του εγκεφάλου, επιτυγχάνεται με μεθόδους ακριβείας, η ασφαλής τοποθέτηση του ενεργού άκρου ενός επιμήκους κυλινδρικού ηλεκτροδίου σε επιλεχθέντες κομβικούς πυρήνες, σε βαθέα σημεία του του εγκεφάλου.   Η τεχνική είναι γνωστή ως Βαθεία Εγκεφαλική Διέγερση ή Deep Brain Stimulation (DBS).

Πολλές νευρολογικές λειτουργίες οργανώνονται σε εκτεταμένα δίκτυα, στα οποία ένας πυρήνας έχει κομβικό ρόλο που μπορεί να ρυθμίζει ή απορυθμίζει όλο το δίκτυο.   Μέσω της εισαγωγής του άκρου του ηλεκτροδίου στον πυρήνα και της παροχής ηλεκτρικών σημάτων σε αυτόν, επιδιώκεται η καλύτερη λειτουργία του δικτύου.  Η τεχνική της στερεοτακτικής χειρουργικής στόχευσης βαθέων εγκεφαλικών πυρήνων απαιτεί εξαιρετική ακρίβεια και γίνεται με εξοπλισμό που πραγματοποιεί ηλεκτρονική συγχώνευση της αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας εγκεφάλου του ασθενούς, προκειμένου να συνδυαστεί η γεωμετρική ακρίβεια της αξονικής τομογραφίας με την μορφολογική ανατομική λεπτομέρεια της μαγνητικής τομογραφίας, στον σχεδιασμό της επέμβασης.  

Το ηλεκτρόδιο προωθείται με μεθόδους ακριβείας στον προκαθορισμένο, επιλεχθέντα πυρήνα του εγκεφάλου, και σταθεροποιείται σε αυτή την θέση.   Ο εντοπισμός του καλύτερου σημείου διέγερσης μέσα στον προκαθορισμένο πυρήνα-στόχο, ολοκληρώνεται με μικροδιεγέρσεις και μακροδιεγέρσεις, προκειμένου να καθορισθούν – ηλεκτροφυσιολογικώς - τα όρια του πυρήνα-στόχου, και να τοποθετηθεί το βαθύ ηλεκτρόδιο με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και ασφάλεια.  Το ηλεκτρόδιο αυτό – μέσω ενός πρόσθετου ηλεκτροδίου προέκτασης – συνδέεται με την εμφυτεύσιμη γεννήτρια παραγωγής ηλεκτρικών παλμών (νευροδιεγέρτη) που τοποθετείται στον υποδόριο χώρο, στην υποκλείδο χώρα, δηλ. κάτω από το δέρμα, στην άνω πρόσθια επιφάνεια του θώρακα. (Εικόνες 6-7).   Μία από τις λεπτομερέστερες περιγραφές της χειρουργικής τεχνικής, στη διεθνή βιβλιογραφία, έχει γίνει απο τον Καθηγητή Δ. Σακά και δημοσιευθεί στο Acta Neurochirurgica, The European Journal of Neurosurgery, επίσημο επιστημονικό περιοδικό της Ευρωπαικής Νευροχειρουργικής Εταιρείας (European Association of Neurosurgical Societies – EANS), το 2007.  Η περιγραφή είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο (στην Αγγλική γλώσσα). 

Οι κύριες επεμβάσεις ηλεκτρικής διέγερσης βαθέων πυρήνων, οι οποίες καθιερώθηκαν, διαχρονικά για την αντιμετώπιση του τρόμου, λόγω της αποτελεσματικότητας τους περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω:

1. ηλεκτρική διέγερση διάμεσου θαλαμικού πυρήνα. 
Κατά την επέμβαση αυτή, το ενεργό ακρο του ηλεκτροδίου τοποθετείται στον διαμεσο κοιλιακό πυρήνα του θαλάμου (Ventral InterMediate Nucleus - VIM).  Η επέμβαση ενδείκνυται ιδιαίτερα σε: α) ασθενείς που πάσχουν από έντονο ιδιοπαθή τρόμο ή β) σε Παρκινσονικούς ασθενείς στους οποίους κυριαρχεί το σύμπτωμα του έντονου τρόμου.    

2. ηλεκτρική διέγερση ωχράς σφαίρας 
Κατά την επέμβαση αυτή, το ενεργό άκρο του ηλεκτροδίου τοποθετείται στο έσω τμήμα της ωχράς σφαίρας (Globus Pallidus Internus - GPi).  Η κύρια ένδειξη της επέμβασης αυτής είναι συμπτώματα όπως δυσκινησία λόγω L-dopa, δυσκαμψία, βραδυκινησία, συμπτώματα «on-off» της φαρμακοθεραπείας και η δυστονία.  Επίσης, η επέμβαση είναι αποτελεσματική σε Παρκινσονικούς ασθενείς, στους οποίους το κυρίαρχο σύμπτωμα είναι ο έντονος τρόμος.

Εικόνα  6.   Σχηματική αναπαράσταση εμφυτευμένου ηλεκτροδίου στον εγκέφαλο,  συνδεδεμένου – μέσω ηλεκτροδίου επέκτασης - με τον διεγέρτη που τοποθετείται υποδορίως, κάτω από το δέρμα, στην υποκλείδιο χώρα, στην πρόσθια άνω επιφάνεια του θώρακα.

Εικόνα 7.  Σχηματική  αναπαράσταση ηλεκτροδίου και του τρόπου χορήγησης της ηλεκτρικής διέγερσης στους βαθείς πυρήνες του εγκεφάλου. 

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΓΙΑ ΒΑΘΕΙΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΔΙΕΓΕΡΣΗ

Η σωστή επιλογή των ασθενών που είναι κατάλληλοι, δηλαδή θα οφεληθούν σημαντικά από την χειρουργική επέμβαση γίνεται με κριτήρια, τα οποία περιγράφονται παρακάτω:

1). Αποτυχία της φαρμακευτικής αγωγής. Προκειμένου να θεωρηθεί ο ασθενής υποψήφιος για επέμβαση, θα πρέπει προηγουμένως να έχουν δοκιμασθεί θεραπευτικά σχήματα με τα κατάλληλα φάρμακα και να έχουν αποτύχει αυτές οι προσπάθειες θεραπείας.

2).  Διάγνωση έντονου τρόμου με φαρμακοανθεκτικό χαρακτήρα στα άνω ή κάτω άκρα, ή στον κορμό, σε βαθμό που επιφέρει ανικανότητα χρήσεως των άκρων.  

3). Επαρκείς νοητικές λειτουργίες χωρίς ιστορικό ψυχικών διαταραχών. Ενα προυπάρχον νοητικό έλλειμμα ή ψυχιατρικό πρόβλημα ενδέχεται να επιδεινωθεί μετά την βαθεία εγκεφαλική διέγερση.   Σε αυτές τις περιπτώσεις, η απόφαση να προβούμε σε επέμβαση, λαμβάνεται πιο δύσκολα και αφού συνεκτιμηθούν πολλά άλλα δεδομένα του ασθενούς.

4). Ικανοποιητική γενική φυσική κατάσταση. Ο ασθενής πρέπει να μην πάσχει από άλλη σοβαρή συστηματική νόσο όπως καρδιοπάθεια, πνευμονοπάθεια, λοίμωξη, κ.λ.π.

5). Ικανοποιητική μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Μετά την εξέταση στον ασθενή, πρέπει να διαπιστωθεί ότι, η διαμόρφωση των κρίσιμων δομών τις οποίες στοχεύουμε κατά την επέμβαση, είναι ικανοποιητική και ότι αυτές δεν έχουν παραμορφωθεί από τραύμα ή άλλη παθολογία.

6). Υποστηρικτικο περιβάλλον και ρεαλιστικές προσδοκίες.  Στη πλειονότητα των περιπτώσεων, τα οφέλη είναι εντυπωσιακά και μόνιμα.   Πρέπει όμως να γίνει σαφές ότι σε άλλες περιπτώσεις, η βελτίωση μπορεί να είναι της τάξεως του 50% και να χρειασθούν πολλοι μήνες για να γίνει εμφανής. 

ΩΦΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΚΛΕΚΤΙΚΗΣ ΜΙΚΡΟΤΟΜΗΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ

Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, εάν γίνει σωστή επιλογή του ασθενούς που θα υποβληθεί στην επέμβαση, και σωστή επιλογή της εφαρμοζόμενης χειρουργικής μεθόδου, θα υπάρξούν σημαντικά οφέλη - που διαπιστώνονται αντικειμενικά, με ειδικές κλίμακες αξιολόγησης.  Ο βαθμός κλινικής βελτίωσης μπορεί να είναι πολύ σημαντικός και να εκτιμάται, ποσοτικά, στο επίπεδο του 70% - 80%. 

Τα τελευταία χρόνια η ηλεκτρική διέγερση έχει κερδίσει έδαφος σε σχέση με τη θερμική μικροτομή. Τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρικής διέγερσης περιλαμβάνουν τα εξής:  

α) Η ωφέλεια όσον αφορά την λειτουργική βελτίωση και αποκατάσταση του φαρμακοανθεκτικού παρκινσονικού ασθενούς είναι πολύ σημαντική.

β) μπορεί να γίνει αμφοτερόπλευρα σε ασθενείς που έχουν γενικευμένα συμπτώματα, και

γ) η λειτουργική επίδραση δεν συνδέεται με μόνιμες ή αμετάκλητες μεταβολές στον εγκέφαλο και είναι αναστρέψιμη μετά από αφαίρεση του ηλεκτροδιου.

Οι επεμβάσεις θερμικής μικροτομής έχουν τρία πλεονεκτήματα

α) υψηλή αποτελεσματικότητα με ελάχιστα επεμβατική διαδικασία

β)  πολύ χαμηλό κόστος, και

γ) ο ασθενής δεν φέρει στον εγκέφαλο και το σώμα του ένα εμφύτευμα, και δεν υπόκειται στους περιορισμούς που το εμφύτευμα συνεπάγεται.

Η τεχνολογική πρόοδος αναμένεται ότι θα προσφέρει περισότερο εξελιγμένα συστήματα στερεοτακτικής στόχευσης και ηλεκτρικής διέγερσης του εγκεφάλου, όπως η διέγερση σταθερής έντασης ρεύματος, ή τα ηλεκτρόδια πολλαπλών πόλων για πλέον εξατομικευμένη διέγερση.

ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΔΑΜΙΑΝΟΥ Ε. ΣΑΚΑ ΣΤΙΣ ΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Χάρις στην συνεργασία με εκλεκτούς Ελληνες επιστήμονες, ο Καθηγητής Δαμιανός Σακάς δημιούργησε, το πρώτο και μεγαλύτερο σε δραστηριότητα Κέντρο Χειρουργικής Θεραπείας των Κινητικών Διαταραχών στην Ελλάδα. Ο συνολικός αριθμός των χειρουργηθέντων ασθενών με κινητικές διαταραχές κατά τα τελευταία έτη υπερβαίνει τους 600.

Το Κέντρο οργανώθηκε ώστε να διαθέτει ειδικευμένο προσωπικό και υλικοτεχνική υποδομή υψηλής τεχνολογίας, και να πραγματοποιεί όλο το φάσμα των ειδικών επεμβάσεων κινητικών διαταραχών, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση ασθενών, που πάσχουν από μία από τις παρακάτω παθήσεις: 1) νόσο του Πάρκινσον, 2) ιδιοπαθή τρόμο, 3) δυστονία και 4) σπαστικότητα. Το κλινικό και χειρουργικό έργο του Κέντρου έχει τύχει ευρείας αναγνώρισης διεθνώς και στη χώρα μας.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ - BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η διεθνής αναγνώριση αποδεικνύεται από την συμμετοχή του καθηγητή Δαμιανού Ε. Σακά και άλλων στελεχών της ομάδος σε σημαντικές ηγετικές θέσεις διεθνών επιστημονικών οργανισμών και εταιρειών.  Ειδικώτερα ο καθηγητής Δαμιανός Σακάς έχει διατελέσει διαδοχικά:

1).   Πρόεδρος (President) της Ευρωπαικής Εταιρείας Λειτουργικής Νευροχειρουργικής [European Society for Stereotactic and Functional Neurosurgery - ESSFN] (2014 - 2018) και εν συνεχεία Επίτιμος Πρόεδρος [Honorary President] της ίδιας Εταιρείας από το 2019 μέχρι σήμερα.

2).  Πρόεδρος (Chairman) του Τομέα Λειτουργικής Νευροχειρουργικής [Section of Stereotactic and Functional Neurosurgery] της Πανευρωπαικής Oμοσπονδιακής Ενωσης Νευροχειρουργικών Εταιρειών [European Association of Neurosurgical Societies - EANS] (2018 -2020), έχων διατελέσει προηγουμένως Αντιπρόεδρος του ιδίου Οργανισμού, την περίοδο 2015-2018.

3).  Πρόεδρος (Chairman) της Επιτροπής Χειρουργικής Νευροτροποποίησης [Operative Neuromodulation Committee] της Παγκόσμιας Oμοσπονδιακής Ενωσης Νευροχειρουργικών Εταιρειών [Wold Federation of Neurosurgical Societies - WFNS] (2005-2011).

Με βάση την διεθνή αναγνώριση τoυ Κέντρου, ο Καθηγητής Σακάς έχει οργανώσει εκπαιδευτικά σεμινάρια Ευρωπαίων νευροχειρουργών στην Αθήνα σε χειρουργικές τεχνικές των κινητικών διαταραχών στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός (βλέπε φωτογραφία συμμετεχόντων κατά την λήξη του σεμιναρίου) και συμμετέχει, επί σειρά ετών σε διεθνή σεμινάρια, ώς εκπαιδευτής νέων νευροχειρουργών (Εικόνα 8).          

Περαιτέρω, η διεθνής αναγνώριση του κλινικού και ερευνητικού έργου αποδεικνύεται από τον μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων και ανακοινώσεων σε διεθνή ιατρικά περιοδικά καί συνέδρια.  Ενδεικτικώς, ένας μικρός αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων αναγράφεται παρακάτω:

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1). Stathis PG, Smpiliris ME, Sakas DE. Persistent" hyperkinetic movements after deep brain stimulation of the subthalamic nucleus for Parkinson's disease.  Clinical  Neurology and Neurosurgery. 115:1493, 2013.

2).  Angelakis E, Liouta E, Andreadis N, Leonardos A, Ktonas P, Stavrinou LC, Miranda PC, Mekonnen A, Sakas DE. Transcranial alternating current stimulation reduces symptoms in intractable idiopathic cervical dystonia: A case study. Neuroscience Letters. 15:39-43, 2013

3).  Michmizos KP, Sakas D, Nikita KS. Parameter identification for a local field potential driven model of the Parkinsonian subthalamic nucleus spike activity. Neural Networks 36:146-56, 2012

4).  Papathanasiou N, Rondogianni P, Chroni P, Themistocleous M, Boviatsis E, Pedeli X, Sakas D, Datseris I. Interobserver variability, and visual and quantitative parameters of (123) I-FP-CIT SPECT (DaTSCAN) studies. Annals of Nuclear Medicine 26 :234-40, 2012

5).  Themistocleous MS, Boviatsis EJ, Stavrinou LC, Stathis P, Sakas DE. Malignant neuroleptic syndrome following deep brain stimulation surgery: a case report. Journal of Medical Case Reports. 29:255, 2011

6).  Michmizos KP, Sakas D, Nikita KS.  Prediction of the timing and the rhythm of the parkinsonian subthalamic nucleus neural spikes using the local field potentials. IEEE Transactions on Information Technology in Biomedicine. 16:190-7, 2012

7).  Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Stathis P, Leonardos A, Panourias IG, Sakas DE. Sustained relief after discontinuation of DBS for dystonia: implications for the possible role of synaptic plasticity and cortical reorganization. Journal of Neurological Surgery. 73:175-8, 2012

8).  Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Leonardos A, Panourias IG, Sakas DE. Current concepts on the mechanisms of dystonia and the beneficial effects of deep brain stimulation. Central European Neurosurgery. 72:144-8, 2011

9).  Themistocleous MS, Boviatsis EJ, Stathis P, Stavrinou LC, Sakas DE. Infected internal pulse generator: Treatment without removal. Surgical Neurology International. 23:33, 2011.

10).  Sakas DE, Boviatsis EJ, Stavrinou LC. Backpack treatment for camptocormia. Movement Disorders 15:2254, 2010

11).  Boviatsis EJ, Stavrinou LC, Themistocleous M, Kouyialis AT, Sakas DE.  Surgical and hardware complications of deep brain stimulation. A seven-year experience and review of the literature.  Acta Neurochirurgica. 152:2053-62, 2010

12).  Sakas DE, Panourias IG, Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Themistocleous M, StathisP, Tagaris G, Angelopoulos E, Gatzonis S.  Restoration of erect posture in idiopathic camptocormia by electrical stimulation of the globus pallidus internus. Journal of Neurosurgery (American Association of Neurological Surgeons) 113:1246-50, 2010

13).  Tsirogiannis GL, Tagaris GA, Sakas D, Nikita KS.   A population level computational model of the basal ganglia that generates parkinsonian Local Field Potential activity.  Biology Cybernetics. 102:155-76, 2010

14).  Rizou D, Sachpazidis I, Salvatore L, Sakas D.  TraumaStation: a portable telemedicine station.  Conference Proceedings IEEE Engineering in Medicine and Biology Society 2009:1254-7, 2010

15).  Sakas DE, Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Stathis P, Themistocleous M, Gatzonis S. Restoration of erect posture by deep brain stimulation of the globus pallidus in disabling dystonic spinal hyperextension.  Journal of Neurosurgery (American Association of Neurological Surgeons) 112:1279-82, 2010

16).  Sakas DE, Panourias IG, Boviatsis EJ, Themistocleous MS, Stavrinou LC, Stathis P, Gatzonis SD.  Treatment of idiopathic head drop (camptocephalia) by deep brain stimulation of the globus pallidus internus.  Journal of Neurosurgery (American Association of Neurological Surgeons) 110:1271-3, 2009

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΣΕ ΜΕΣΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

Το κλινικό έργο απέσπασε ευμενή σχόλια από τους ασθενείς και τα μέσα ενημερωσης.   Παρακάτω, αναγράφονται ενδεικτικά δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών της χώρας, που αναφέρονται στις πρωτοπορειακές θεραπείες και στις επιτυχείς χειρουργικές επεμβασεις του Καθηγητή Δαμιανού Σακά.

1).  ΒΙΟ (Ιούνιος 2003): “SCIENCE LIKE FICTION”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται στην χρήση πολυ προηγμένης τεχνολογίας για πραγματοποίηση των πρώτων επεμβάσεων θεραπείας των κινητικών διαταραχων στην Ελλαδα.

2).  POPULAR SCIENCE (Ιούλιος 2003):  “NΕΥΡΟΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ – ΜΕ ΤΟ PC ΣΤΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΕΙΟ”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται στην εγκατάσταση και χρήση πολυ προηγμένης τεχνολογίας και πραγματοποίηση με αυτήν των πρώτων επεμβάσεων νευροτροποίησης στην Ελλαδα.

3).  ΤΟ ΒΗΜΑ (6 Απριλίου 2006):  “ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΞΑΝΑ ΧΑΡΙΣ ΣΕ ΤΕΧΝΙΚΗ - ΘΑΥΜΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΑΤΡΩΝ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην πρώτη χειρουργική επέμβαση παγκοσμίως, επιτυχούς θεραπείας βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας σε νέα γυναίκα, από τον Δαμιανό Σακά.

4).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (6 Απριλίου 2006):  “ΠΕΤΑΞΕ ΤΟ ΚΑΡΟΤΣΑΚΙ ΜΕ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΕΣ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ. ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΑΝ ΚΑΙ ΑΥΤΗ”.   Δημοσίευμα που επίσης αναφέρεται στην πρώτη χειρουργική επέμβαση παγκοσμίως, επιτυχούς θεραπείας βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας σε νέα γυναίκα, από τον Δαμιανό Σακά. 

5).  ΤA NEA (6 Απριλίου 2006) :  “ΠPΩTΟΠΟPIAKH EΠEMBAΣH ΣTΟN ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟ ΣE KAΘHΛΩMENH 27XPΟNH.  ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΤΗΣ”.   Δημοσίευμα που επίσης αναφέρεται στην πρώτη χειρουργική επέμβαση παγκοσμίως, επιτυχούς θεραπείας βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέα γυναίκα, απο τον Δαμιανό Σακά. 

6).  ΤA NEA (11 Απριλίου 2006): «EΙΝΑΙ ΘΑΥΜΑ! ΦΕΥΓΩ ΟΡΘΙΑ».   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην ολοκληρωση της θεραπείας και στην έξοδο από το νοσοκομείο της πρώτης ασθενούς με καμπτοκορμία που θεραπεύθηκε με την μέθοδο της εγκεφαλικής διέγερσης.

7).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (11 Απριλίου 2006): “ΨΑΧΝΟΥΝ ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΑΔΑΝΑ”.    Δημοσίευμα που αναφέρεται στην ολοκληρωση της θεραπείας της πρώτης ασθενους με καμπτοκορμία που θεραπευθηκε με την μεθοδο της εγκεφαλικής διέγερσης καθώς και στις προοπτικές που δημιουργει αυτή η μορφη θεραπείας για άλλους ασθενείς.

8).  ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ (16 Απριλίου 2006): "ΤΑ HIGH-TECH ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΟΥ".   Δημοσίευμα αναφερόμενο στις επιτυχείς παγκοσμίως πρωτοπορειακές επεμβάσεις εγκεφάλου του καθηγητή Δαμιανού Ε. Σακά.

9).  ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ ΤΥΠΟΣ (16 Απριλίου 2006):  "ΑΡΟΝ ΤΟΝ ΚΡΑΒΒΑΤΟΝ ΣΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΠΑΤΕΙ".   Δημοσίευμα που αναφέρεται στις εξαιρετικά επιτυχείς χειρουργικές επεμβάσεις του Δαμιανού Σακά ("ΩΣ ΘΑΥΜΑ") σε ασθενείς με κινητικές διαταραχές.

10).  BHMAGAZINO (16 Απριλίου 2006): “Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ.  Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ”.   Συνέντευξη που αναφέρεται στην πρώτη χειρουργική επέμβαση παγκοσμίως, επιτυχούς θεραπείας βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέα γυναίκα, από τον Δαμιανό Σακά. 

11).  ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ (22 Απριλίου 2006): "ΕΓΚΕΦΑΛΟΙ ΜΕ ΝΕΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ".   Δημοσίευμα που αναφέρεται στις χειρουργικές επεμβάσεις του Δαμιανού Σακά, με χρήση υψηλής τεχνολογίας στον εγκέφαλο και νωτιαίο μυελό.

12).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (18 Ιουλίου 2006):  “ΘΑΥΜΑ ΜΕ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ.  ΞΑΝΑΣΤΑΘΗΚΕ ΟΡΘΙΟΣ ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην δεύτερη χειρουργική επέμβαση παγκοσμίως, επιτυχούς θεραπείας βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέο φοιτητή.  Η πρώτη παρόμοια επέμβαση, παγκοσμίως, είχε γίνει επίσης από τον Δ. Σακά σε νέα γυναίκα τρείς μήνες νωρίτερα. 

13).  ΕΘΝΟΣ (18 Ιουλίου 2006):  “ΕΛΛΗΝΕΣ ΓΙΑΤΡΟΙ ΜΕ ΣΗΚΩΣΑΝ ΣΤΑ ΔΥΟ ΠΟΔΙΑ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην δευτερη παγκοσμίως επιτυχή χειρουργική θεραπεία βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέο φοιτητή.

14).  ΤΑ ΝΕΑ (18 Ιουλίου 2006): "ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ".   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην δευτερη παγκοσμίως επιτυχή χειρουργική θεραπεία βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέο φοιτητή.

15).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ (18 Ιουλίου 2006):  “ΙΑΤΡΙΚΟ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑ ΝΟ 2”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην δευτερη παγκοσμίως επιτυχή χειρουργική θεραπεία βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέο φοιτητή.

16).  ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ (18 Ιουλίου 2006):  “ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΕ 20ΧΡΟΝΟ ΦΟΙΤΗΤΗ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην δευτερη παγκοσμίως επιτυχή χειρουργική θεραπεία βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέο φοιτητή.

17).  ESPRESSO (20 Ιουλίου 2006):  “ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΑΒΡΑΜΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΓΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην Πρόσκληση του Υπουργού κ. Δημήτρη Αβραμόπουλου προς τον Δαμιανό Σακά, στο Υπουργείο Υγείας, και Απόδοση Συγχαρητηρίων για το έργο του.

18).  ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (29 Ιουλίου 2006):  “ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΕΝΟΣ ΔΙΠΛΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ.  ΟΙ ΔΥΟ ΝΕΟΙ ΠΟΥ ΞΑΝΑΚΕΡΔΙΣΑΝ ΤΗΝ ΖΩΗ ΜΕ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΚΑΙ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΤΟΥΣ ΜΙΛΑΝΕ ΣΤΟΝ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ”.    Δημοσίευμα και συνέντευξη με τους δύο ασθενείς που υποβλήθηκαν στην πρώτη και δεύτερη παγκοσμίως επιτυχή χειρουργική θεραπεία βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας με χρήση ηλεκτρικής διέγερσης εγκεφάλου.

19).  METRO (1 Αυγούστου 2006):  “ΘΑΥΜΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΑΤΡΩΝ”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται στην δευτερη παγκοσμίως επιτυχή χειρουργική θεραπεία βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας, σε νέο φοιτητή.

20).  Η ΒΡΑΔΥΝΗ (1 Αυγούστου 2006):  “Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΕ ΤΟ ΘΑΥΜΑ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στις εξαιρετικά επιτυχείς χειρουργικές επεμβάσεις του Δαμιανού Σακά ("ΩΣ ΘΑΥΜΑ") σε ασθενείς με παθήσεις του εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού.

21).  ESPRESSO (10 Σεπτεμβρίου 2006):  Συνέντευξη Δαμιανού Σακά για τις προοπτικές πρωτοπορειακών επεμβάσεων εγκεφάλου στην θεραπεία δύσκολων κινητικών διαταραχών.

22).  ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ (31 Οκτωβρίου 2006):   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην ΒΡΑΒΕΥΣΗ Δαμιανού Σακά από το "ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟΥ" για την συμβολή του στην χειρουργική θεραπεία δύσκολων νευρολογικών παθήσεων. 

23).  POPULAR MEDICINE (17 Δεκεμβρίου 2006):  “ΓΕΝΝΙΟΜΑΣΤΕ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ”.   Συνέντευξη του Δαμιανού Σακά που αναφέρεται στην πρόοδο της κατανόησης των νευρωνικών δικτύων του εγκεφάλου και στις προοπτικες που αυτό δημιουργεί για θεραπεία βαρέων νευρολογικών παθήσεων.

24).  POPULAR SCIENCE (Ιανουάριος 2007):  “ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ. ΣΗΚΩΘΗΚΕ ΚΑΙ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ.  ΕΝΑ ΑΚΟΜΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΘΑΥΜΑ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στις επιτυχείς χειρουργικές θεραπείες βαρειάς δυστονικής καμπτοκορμίας σε νέους ασθενείς.

25).  ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ (18 Φεβρουαρίου 2007):  “ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟ”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται στην χρήση συστημάτων ηλεκτρικής διέγερσης εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού από τον Δαμιανό Σακά για την θεραπεία βαρέων κινητικών διαταραχών και συνδρόμων χρόνιου αφόρητου πόνου.

26).  ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ (Μαρτιος 2007):  ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΤΟ ΖΑΠΠΕΙΟ  ΜΕ ΚΥΡΙΟ ΟΜΙΛΗΤΗ ΤΟΝ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΟ ΔΑΜΙΑΝΟ ΣΑΚΑ.   Δημοσίευμα που αναφέρεται σε ομιλία και βράβευση του Δαμιανού Σακά από την Παναθηναική Ενωση Γυναικών.

27).  ΒΗΜΑ SCIENCE (11 Μαρτίου 2007): "ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΔΙΕΓΕΡΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ".   Δημοσίευμα που αναφέρεται στις εξαιρετικά επιτυχείς χειρουργικές θεραπείες της Νόσου του Πάρκινσον από τον Καθηγητή Δαμιανό Σακά με χρήση βηματοδοτών κα ηλεκτρική διέγερση εγκεφάλου.

28).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (31 Μαρτίου 2007): "ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΘΑΥΜΑ ΣΕ 51ΧΡΟΝΗ".  Δημοσίευμα που αναφέρεται σε πρωτοπορειακή χειρουργική θεραπεία γυναίκας που έπασχε από καμπτοκεφαλία, δηλαδή μόνιμη πτώση της κεφαλής προς τα κάτω, από τον Καθηγητή Δαμιανό Σακά.

29).  ΤΑ ΝΕΑ (31 Μαρτίου 2007): “ΑΝΑ-ΣΤΑΘΗΚΑΝ ΣΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕ ΠΡΩΤΟΠΟΡΕΙΑΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται σε δύο πρωτοπορειακές επεμβάσεις του Καθηγητή Δαμιανού Σακά και την επιτυχή θεραπεία και ανάκτηση της κίνησης από δύο ασθενείς με ασυνήθιστες νευρολογικές διαταραχές.

30).  ΕΘΝΟΣ (25 Απριλίου 2007):   “ΗΛΕΚΤΡΟΔΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΟΥΝ ΤΥΦΛΩΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ”.  Συνέντευξη Τύπου Καθηγητή Δαμιανού Σακά κατά το Ετήσιο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο. 

31).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ (4 Σεπτεμβρίου 2007):  “ΠΡΟΟΔΕΥΕΙ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΧΕΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χρήση υψηλής τεχνολογίας επακριβούς στόχευσης στον εγκέφαλο και στις επιτυχείς πρωτοπορειακές επεμβάσεις του Καθηγητή Δαμιανού Σακά. 

32).  GK ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Νοέμβριος 2007):  “LE PETIT DIEU.  Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΠΟΥ ΤΟΝ ΕΙΠΑΝ ΜΙΚΡΟ ΘΕΟ».   Συνέντευξη του Δαμιανού Σακά που αναφέρεται στις επιτυχείς χειρουργικές επεμβάσεις εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού που πραγματοποίησε ("ΩΣ ΘΑΥΜΑ") σε ασθενείς με σοβαρά νευροχειρουργικά προβλήματα, στην πρόοδο της κατανόησης των νευρωνικών δικτύων του εγκεφάλου, στις προοπτικές που αυτό δημιουργεί για θεραπεία βαρέων νευρολογικών παθήσεων και σε άλλα θέματα γενικού ενδιαφέροντος.

33).  ΕΤ WEEKLY (24 Φεβρουαρίου 2008):  “THE DOCTOR AND THE BRAIN”.   Συνέντευξη του Δαμιανού Σακά που αναφέρεται στην πρόοδο της κατανόησης του εγκεφάλου, και σε νέες τεχνολογίες χειρουργικών επεμβάσεων που εξασφαλίζουν εξαιρετικά επιτυχείς θεραπείες παθήσεων εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού, και σε θέματα γενικού ενδιαφέροντος.

34).  ESPRESSO (11 Ιουλίου 2008): "Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΕΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥΣ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΟΥΣ".  Δημοσίευμα που αναφέρεται στο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Ευρωπαίων ιατρών από τον Καθηγητή Δαμιανό Σακά, σε προηγμένες χειρουργικές τεχνικές, στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός. 

35).  ΕΘΝΟΣ (1 Φεβρουαρίου 2009): “EΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΤΕΝΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην επιτυχή χρήση της ηλεκτρικής διέγερσης, στη θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον από την ομάδα του καθηγητή Δαμιανού Σακά.

36).  ΒΗΜΑ SCIENCE (1 Φεβρουαρίου 2009): “ΕΞΥΠΝΑ ΗΛΕΚΤΡΟΔΙΑ ΖΩΝΤΑΝΕΥΟΥΝ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην πολύ επιτυχή χρήση της ηλεκτρικής διέγερσης στη θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον, των κινητικών διαταραχών και ορισμένων φαρμακοανθεκτικών ψυχιατρικών διαταραχών. 

37).  ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ (28 Ιουνίου 2009):   “ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΘΑΥΜΑ.  ΣΤΑΘΗΚΕ ΣΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στη θεραπεία νέου που έπασχε από εκτατοκορμία, έντονη σύσπαση του κορμού προς τα πίσω (η πρώτη περίπτωση στην διεθνή βιβλιογραφία) με χρήση ηλεκτρικής διέγερσης στον εγκέφαλο, από τον Καθηγητή Δαμιανό Σακά. 

38).  ΒΗΜΑ (1 Ιουλίου 2009):  “ΤΟΥ ΞΑΝΑΧΑΡΙΣΑΝ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ. ΠΡΩΤΟΠΟΡΕΙΑ-ΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΔΥΣΤΟΝΙΑΣ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην επιτυχή χειρουργική επέμβαση και θεραπεία ενός νέου ασθενούς που έπασχε από την σπάνια κινητική διαταραχή της δυστονικής καμπτοκορμίας. 

39).  FOCUS (Σεπτέμβριος 2009):  “ΣΤΟΝ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ”.   Συνοπτικό δημοσίευμα που αναφέρεται στις επιτυχείς πρωτοπορειακές επεμβάσεις του Καθηγητή Δαμιανού Σακά.

40).  VETO ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ (7 Φεβρουαρίου 2010): “ΕΞΥΠΝΑ ΗΛΕΚΤΡΟΔΙΑ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝ ΘΑΥΜΑΤΑ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στις δύσκολες επιτυχείς επεμβάσεις του Καθηγητή Δαμιανού Σακά.

41).  ΤΑ ΝΕΑ (10 Μαρτίου 2010):  “ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΔΙΟ ΤΟΥ ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΥ”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χρήση υψηλής τεχνολογίας επακριβούς στόχευσης ηλεκτρικής διέγερσης στον εγκέφαλο για αποτελεσματική θεραπεία παθήσεων από την ομάδα του Καθηγητή Δαμιανού Σακά.

42).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ (30 Σεπτεμβρίου 2010): “ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΙΑΤΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ”.  Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χρήση βηματοδοτών εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού στην χειρουργική θεραπεία βαρέων νευρολογικών παθήσεων.

43).  ΤΑ ΝΕΑ (30 Νοεμβρίου 2010):  "ΘΑΥΜΑ ΜΕ ΕΞΥΠΝΟΥΣ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΕΣ - ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΣΤΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟ".   Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χρήση βηματοδοτών εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού στην χειρουργική θεραπεία βαρέων νευρολογικών παθήσεων.              

44).  ΕΘΝΟΣ (30 Νοεμβρίου 2010): "ΠΕΡΠΑΤΗΣΑΝ ΜΕ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ - ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΙΑ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ".   Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χρήση βηματοδοτών εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού στην χειρουργική θεραπεία βαρέως πασχόντων.                                    

45).  ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ (30 Νοεμβρίου 2012):  “ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΜΕ ΜΙΚΡΟΤΣΙΠ ΣΤΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟ”.   Συνέντευξη που αναφέρεται στη χρήση υψηλής υψηλής τεχνολογίας, στην θεραπεία βαρέως πασχόντων ασθενών, από τον Καθηγητή Δαμιανό Σακά.

46).  ΤΑ ΝΕΑ (3 Δεκεμβρίου 2012):  “ΔΙΝΟΥΝ ΕΛΠΙΔΑ ΣΕ ΑΝΑΠΗΡΟΥΣ. Η ΜΟΝΑΔΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΚΑΝΕΙ ΘΑΥΜΑΤΑ”.    Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χρήση βηματοδοτών εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού στην χειρουργική θεραπεία που αναφέρεται στους πολλούς ασθενείς με βαρείες αναπηρίες που βελτιωθηκαν σημαντικά με επεμβάσεις που πραγματοποίησε η ομάδα του Καθηγητή Δαμιανού Σακά.                                                                            

47).  ΤΑ ΝΕΑ (5 Μαίου 2013): - "ΚΑΝΤΟ ΟΠΩΣ Ο ΝΑΖΩΡΑΙΟΣ".   Δημοσίευμα που αναφέρεται σε σημαντική θεραπευτική τεχνική και εντυπωσιακή βελτίωση ασθενούς που ο αρθρογράφος παρομοιάζει με “θαύμα”.

48).  ΕΘΝΟΣ (19 Μαίου 2013):  “ΤΑΞΙΔΙ ΕΛΠΙΔΑΣ ΣΤΗ ΒΟΣΤΩΝΗ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στη μετάβαση ασθενούς στο Κεντρο Φυσικής Αποκαταστασης της Βοστώνης και στην συνεργασία του Καθηγητή Δαμιανού Σακά με το παραπάνω Κέντρο.

49).  ESPRESSO (16 Απριλίου 2014):  “ΩΡΕΣ ΑΓΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΙΖΟ.  ΤΟΝ ΧΕΙΡΟΥΡΓΗΣΕ Ο ΜΑΓΟΣ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ.”  Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χειρουργική επέμβαση εγκεφάλου που πραγματοποίησε ο Καθηγητής Δαμιανός Σακάς, σε νέο ασθενή που υπέστη σοβαρό τραυματισμό εγκεφάλου.

50).  ΤΑ ΝΕΑ (18 Ιουλίου 2014):  “ΟΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΧΡΟΝΟ”.   Δημοσίευμα που αναφέρεται στην θεραπεία με διακρανιακή ηλεκτρική διέγερση ενός νέου ασθενούς, που ήταν σε κατάσταση μειωμένου επιπέδου συνειδήσεως, μετά από σοβαρό τραυματισμό, από τον Καθηγητή Δαμιανό Σακά.

ΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ – ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ – ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

• 
• 
• 
• 
• 
• 
•