Εισαγωγικά σχόλια
Ο ευρύς όρος “δυστονία” περιλαμβάνει μια μεγάλη ομάδα διαταραχών της κίνησης, κατά τις οποίες οι μύες του σώματος συσπώνται ακούσια και προκαλούν επαναλαμβανόμενες ή στροφικές κινήσεις, με συνέπεια την ανώμαλη θέση του σώματος από σπασμό των μυών ή υπερβολικό μυικό τόνο. Η νόσος αρχίζει στην παιδική ή εφηβική ηλικία με σπασμωδική κάμψη ή έκταση κάποιου μέλους. Αργότερα, μπορεί να εμφανισθούν πρόσθετες ακούσιες κινήσεις των άκρων, όπως περιστροφές με συνηθέστερη την στροφική κίνηση της σπονδυλικής στήλης.
Η δυστονία ονομάζεται «πρωτοπαθής» όταν δεν οφείλεται σε άλλο υποκείμενο νόσημα, και «δευτεροπαθής » όταν οφείλεται σε άλλο νόσημα, όπως π.χ. εγκεφαλική παράλυση, νόσο του Parkinson, νόσο του Wilson, νόσο του Huntigton, κρανιοεγκεφαλική κάκωση, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, υποξαιμία, λοιμώξεις ή παρενέργειες φαρμάκων. Κάποιες μορφές δυστονίας θεωρούνται κληρονομικές.
Η θεραπεία των δυστονιών βασίζεται - στην πλειονότητα των πασχόντων - στη χορήγηση φαρμάκων. Οταν όμως τα φάρμακα δεν προσφέρουν ικανοποιητική βελτίωση, και τα συμπτώματα είναι έντονα ή επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου, ο ασθενής πρέπει να αξιολογηθεί από νευρολόγο και νευροχειρουργό, ειδικευμένους στην αντιμετώπιση των κινητικών διαταραχών, για να διαπιστωθεί εάν είναι κατάλληλος για χειρουργική θεραπεία. Χάρις στην τεχνολογική πρόοδο και την εξέλιξη της νευροχειρουργικής τεχνικής, μπορούμε να προσφέρουμε επιτυχή και ολοκληρωμένη θεραπεία, με χειρουργική επέμβαση σε πολλούς ασθενείς, ιδιαίτερα σε νέους ασθενείς, που πάσχουν από πρωτοπαθή δυστονία.
ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΣΘΕΝΩΝ
O Νίκος, ένας νέος άνδρας ηλικίας 29 ετών, παρουσίασε πριν δέκα χρόνια, δυστονία, μία σοβαρή διαταραχή της κίνησης. Η δυστονία προκαλούσε αιφνίδιες, ακούσιες, επαναλαμβανόμενες σύσπασεις των μυών του κορμού και των μελών, με συνέπεια το σώμα και τα χέρια του, να εξαναγκάζονται να λαμβάνουν ανώμαλες θέσεις προς τα πίσω. Αυτό έκανε αδύνατον να πραγματοποιεί τις καθημερινές συνήθεις δραστηριότητες που όλοι επιτελούμε στον ζωτικό χώρο που είναι αμέσως μπροστά μας. Ο πάσχων δυσκολευόταν να λάβει τροφή, να γράψει, ή να χειρισθεί εργαλεία ή μουσικά όργανα.
Το πλέον έντονο σύμπτωμα, όμως, ήταν οι επαναλαμβανόμενες, αιφνίδιες, βίαιες συσπάσεις των ραχιαίων μυών του κορμού. Το σώμα ερχόταν σε ακραία υπερέκταση, ελάμβανε “σχήμα τόξου” προς τα πίσω, με συνέπεια ο ασθενής να σωριάζεται απότομα προς τα πίσω και να τραυματίζεται στο κεφάλι και αλλού. Η όρθια στάση και βάδιση έγιναν ανέφικτες και ο ασθενής ήταν αδύνατον να εξέλθει από την οικία του και να έχει στοιχειώδη κοινωνική ζωή.
Δοκιμάσθηκαν πολλές θεραπείες με φάρμακα, χωρίς αποτέλεσμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, αποτελεσματική θεραπεία μπορεί να δοθεί μόνο με βαθεία εγκεφαλική διέγερση (deep brain stimulation), δηλ. χειρουργική επέμβαση και τοποθέτηση ηλεκτροδίων σε βαθείς κομβικούς πυρήνες του εγκεφαλου. Στον Νίκο, η βαθεία εγκεφαλική διέγερση λειτούργησε πολύ καλά, με αποτέλεσμα ο Νίκος να αποκτήσει ξανά την ικανότητα να στέκεται όρθιος, να περπατά κανονικά χωρίς συσπάσεις προς τα πίσω, να έχει τις δεξιότητες των χεριών που είναι απαραίτητες στην καθημερινή ζωή, αλλά και δεξιότητες για καλλιτεχνική έκφραση, όπως το να παίζει στο πιάνο την αγαπημένη του μουσική.
Δύο ασθενείς έπασχαν για πολλά χρόνια από διαφορετικές μορφές βαρειάς δυστονίας. Η γυναίκα, σε ηλικία 46 ετών, παρουσίασε αρχικά δυσκολία να διατηρεί το κεφάλι της σε όρθια θέση, και προοδευτικά, πλήρη πτώση της κεφαλής προς το στήθος. Η κατάσταση επιδεινώθηκε, αδυνατούσε να σηκώσει το κεφάλι, και ήταν υποχρεωμένη να κυτάζει συνεχώς πρός το έδαφος. Επί έξι χρόνια, δεν είχε παρουσιάσει οποιαδήποτε βελτίωση παρά τις πολλαπλές θεραπείες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στον άνδρα, το πρόβλημα άρχισε σε ηλικία δυόμιση ετών, με έντονους σπασμούς των κάτω άκρων, τόσο συχνούς, που ήταν δύσκολο να ηρεμήσει και να μπορέσει να κοιμηθεί. Η όρθια θέση του σώματος και η βάδιση έγιναν ανέφικτες.
Οι δύο ασθενείς θεραπεύθηκαν με βαθεία ηλεκτρική διέγερση εγκεφάλου [deep brain stimulation], με την οποία επετεύχθη επαναρύθμιση πυρήνων και νευρωνικών δικτύων στα βασικά γάγγλια, τα οποία σχετίζονται με την όρθια στάση και βάδιση. Η γυναίκα είναι η πρώτη περίπτωση καμπτοκεφαλίας που θεραπεύθηκε παγκοσμίως και δημοσιεύθηκε στο Journal of Neurosurgery της American Association of Neurological Surgeons. Ο άνδρας παρουσίασε εξαιρετική βελτίωση και απέκτησε φυσιολογική προσωπική και κοινωνική ζωή.
Οι περίπτωσεις αυτές αποδεικνύουν πως η ηλεκτρική διέγερση κομβικών σημείων του εγκεφάλου, μπορεί να θεραπεύσει ασθενείς που πάσχουν από βαρειά κινητικά προβλήματα και να τους προσφέρει μία φυσιολογική ζωή.
Ενας νέος 20 ετών (φοιτητής νομικής) παρουσίασε ιδιοπαθή δυστονική καμπτοκορμία, με συνέπεια – σε λίγους μήνες - η διατήρηση του σώματος σε όρθια στάση και η βάδιση να γίνουν ανέφικτες. Στην προσπάθεια να εγερθεί στην όρθια θέση, η κεφαλή και ο κορμός έγερναν προς τα εμπρός, και εάν δεν εύρισκε ένα στήριγμα, θα κατέληγε να σωριασθεί στο έδαφος. Στον νέο αυτό ασθενή είχαν εφαρμοσθεί πολλές θεραπείες χωρίς αποτέλεσμα.
Μετά από μελέτη από τον καθηγητή Δαμιανό Σακά, υποβλήθηκε σε επέμβαση βαθείας ηλεκτρικής διέγερσης [deep brain stimulation] και επαναρύθμιση στα βασικά γάγγλια του εγκεφάλου, τα οποία σχετίζονται με την όρθια στάση και βάδιση. Σε μικρό χρονικό διάστημα μετά την επέμβαση, ο ασθενής ανέκτησε πρώτα την ικανότητα έγερσης και διατήρησης της κεφαλής σε φυσιολογική θέση, και λίγο μετά την κανονική στάση και βάδιση. Ο νέος αυτός που έπασχε από δυστονική καμπτοκορμία, είναι ο δεύτερος ασθενής παγκοσμίως που θεραπεύθηκε με τοποθέτηση ηλεκροδίων στην ωχρά σφαίρα του εγκεφάλου.
Ενας νέος άνδρας, ηλικίας 29 ετών ανέπτυξε - όταν ήταν 19 ετών - βίαιες, έντονες συσπάσεις των ραχιαίων μυών που προκαλούσαν υπερέκταση του σώματος. Το σώμα ελάμβανε “σχήμα τόξου” προς τα πίσω, και η όρθια στάση και βάδιση ήταν ανέφικτες. Ηταν αναγκασμένος να παραμένει ξαπλωμένος ή καθισμένος σε αμαξίδιο και είχε δυσκολία με τις συνήθεις καθημερινές πράξεις αυτοεξυπηρέτησης.
Ο ασθενής έχανε τον έλεγχο του κέντρο βάρους του σώματος του, με συνέπεια να σωριάζεται απότομα προς τα πίσω, να σέρνεται στο έδαφος και να έχει υποστεί πολλά πλήγματα στο οπίσθιο τοίχωμα της κεφαλής και του θώρακα.
Μετά από λεπτομερή αξιολόγηση, διαπιστώθηκε ότι έπασχε από πρωτοπαθή δυστονία του κορμού. Υποβλήθηκε σε επέμβαση βαθείας ηλεκτρικής διέγερσης [deep brain stimulation - DBS] εγκεφάλου, από τον καθηγητή Δαμιανό Σακά, και παρουσίασε εξαιρετική βελτίωση. Με την τεχνική αυτή, επετεύχθη ηλεκτρική επαναρύθμιση των πυρήνων και νευρωνικών δικτύων, που εξασφαλίζουν την όρθια στάση και βάδιση.
Σε συνέχεια της επιτυχούς θεραπείας, ο νέος άνδρας επέστρεψε στις προσφιλείς του δραστηριότητες. Η περίπτωση του αποδεικνύει πως η ηλεκτρική διέγερση βαθέων κομβικών πυρήνων του εγκεφάλου, μπορεί να θεραπευσει ένα νέο άνθρωπο από βαρειά κινητικά προβλήματα και να του προσφέρει φυσιολογική ζωή, κάτι που είναι ανέφικτο με οποιαδήποτε άλλη θεραπευτική μέθοδο.
Ενας φοιτητής, πολίτης του Κονγκό, ηλικίας 18 ετών, παρουσίασε βαρεία δυστονία, με κυματοειδή εναλλαγή των θέσεων του του κορμού του σώματος, μεταξύ κάμψεως του θώρακος προς την κοιλία και υπερεκτάσεως του αυχένα προς τις ωμοπλάτες. Η διατήρηση του σώματος σε όρθια θέση και η φυσιολογική βάδιση έγιναν ανέφικτες. Ο ασθενής αδυνατούσε να κάνει στοιχειώδεις πράξεις της καθημερινότητας, να καθίσει σε καρέκλα, να λάβει φαγητό, ή να πάει στην τουαλέττα. Παρέμενε ξαπλωμένος συνεχώς στο σπίτι χωρίς να έχει φοιτητική ή κοινωνική ζωή. Ο θρησκευόμενος φοιτητής απευθύνθηκε στην ελληνορθόδοξη εκκλησία στο Κονγκό, και με παρέμβαση του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερωνύμου ήλθε στην Ελλάδα και παραπέμφθηκε για αντιμετώπιση στον καθηγητή Δαμιανό Σακά.
Μετά την αξιολόγηση του ασθενούς, διαπιστώθηκε ότι έπασχε από πρωτοπαθή δυστονία του κορμού. Ο νέος αυτός παρουσίασε εξαιρετική βελτίωση όταν υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση από τον καθηγητή Δαμιανό Σακά, δηλ. σε βαθεία ηλεκτρική διέγερση [deep brain stimulation (DBS)] στα βασικά γάγγλια, στο κεντρικό τμήμα του εγκεφάλου και σε ηλεκτρική επαναρύθμιση πυρήνων και νευρωνικών δικτύων, τα οποία σχετίζονται με την όρθια στάση και βάδιση.
Σε συνέχεια της επιτυχούς θεραπείας, ο Σαμουήλ ολοκλήρωσε τις σπουδές του, δημιούργησε οικογένεια έγινε πατέρας δύο παιδιών. Η περίπτωση του αναδεικνύει πως η ηλεκτρική διέγερση και επαναρύθμιση βαθέων κομβικών σημείων του εγκεφάλου, μπορεί να θεραπευσει ένα νέο άνθρωπο από βαρειά κινητικά προβλήματα και να του προσφέρει φυσιολογική ζωή, κάτι που είναι συχνά ανέφικτο με οποιαδήποτε άλλη θεραπευτική μέθοδο.
Μία υγιής νέα γυναίκα, 27 ετών, ανέπτυξε σε μικρό χρονικό διάστημα βαρειά καμπτοκορμία, μια μορφή δυστονίας που χαρακτηρίζεται από απώλεια του συντονισμού των μυών που εξασφαλίζουν την όρθια στάση, με συνέπεια το σώμα της να κάμπτεται συνεχώς προς τα εμπρός, και να αδυνατεί να σταθεί όρθια και να βαδίσει. Η νέα αυτή αναγκάσθηκε να παραμείνει κλινήρης ή καθιστή σε αμαξίδιο επί τρία συνεχόμενα έτη.
Η ασθενής υποβλήθηκε σε ηλεκτρική διέγερση βαθέος εγκεφάλου και θεραπεύθηκε πλήρως. Είναι η πρώτη περίπτωση δυστονικής καμπτοκορμίας - που θεραπεύθηκε παγκοσμίως – και έχει δημοσιευθεί στην επιστημονική έκδοση JOURNAL of NEUROSURGERY, της Αμερικανικής Νευροχειρουργικής Εταιρείας [American Association of Neurogical Surgeons].
Η περίπτωση αυτή, σε συνδυασμό με την περίπτωση καμπτοκορμίας ενός νέου 20 ετών, που θεραπεύθηκε με την ίδια μέθοδο, απέδειξαν ότι η εγκεφαλική διέγερση είναι πολύ αποτελεσματική θεραπέια στις βαρειές δυστονίες του κορμού, και δημιούργησαν νέες προοπτικές της μεθόδου σε άλλες παθήσεις.
ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΣΤΟΝΙΩΝ
Οι δυστονίες ανήκουν στις κινητικές διαταραχές μία μεγάλη ετερογενή ομάδα παθήσεων που επηρεάζουν την στάση και κίνηση του κορμού του σώματος, της κεφαλής και των άνω και κάτω άκρων. Πέραν των δυστονιών, άλλες σημαντικές κινητικές διαταραχές είναι η νόσος του Πάρκινσον, ο ιδιοπαθής τρόμος, ο ημιβαλλισμός, η σπαστικότητα, η χορειοαθέτωση, κ.α.
Οι διάφορες μορφές δυστονίας ταξινομούνται – με κριτήριο την έκταση του σώματος που επηρεάζουν - σε τρείς κύριες κατηγορίες:
- εστιακές όταν πλήττουν μία συγκεκριμμένη, σχετικά περιορισμένη περιοχή του σώματος, όπως ένα μέλος,
- τμηματικές όταν πλήττουν μία συγκεκριμμένη, αλλά ευρύτερη περιοχή του σώματος, όπως π.χ. τον αυχένα και ένα χέρι ή το στόμα, και
- γενικευμένες όταν πλήττουν μία πολύ ευρύτερη περιοχή, όπως π.χ. ένα ή δύο μέλη και τον κορμό του σώματος.
Ειδικότερα, οι περιοχές του σώματος που προσβάλλονται περιλαμβάνουν:
- την άκρα χείρα ή τον βραχίονα, ιδιαίτερα όταν κάποιος κάνει επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα (δυστονία συγγραφέα ή μουσικού),
- την γνάθο, ή την γλώσσα (ορογναθική δυστονία), τις φωνητικές χορδές ή τα βλέφαρα (βλεφαρόσπασμος) με μυικές συσπάσεις που προκαλούν δυσκολία στην ομιλία, την μάσηση, την κατάποση ή την όραση.
- τον αυχένα (αυχενική δυστονία) με μυικές συσπάσεις που προκαλούν στροφή του αυχένα και της κεφαλής προς διάφορες κατευθύνσεις, δηλ. εμπρός, προς τα πίσω, προς τα πλάγια, προς τα επάνω ή προς τα κάτω.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΣΤΟΝΙΩΝ
Η διάγνωση βασίζεται στην κλινική εξέταση και το ιατρικό ιστορικό του πάσχοντος. Τα πρώτα συμπτώματα της δυστονίας αρχίζουν συνήθως κατά την εφηβεία, αλλά μπορεί να αρχίσουν κατά την παιδική ηλικία ή στην αρχή της ενηλικίωσης.
Οταν η νόσος έχει πρώιμη έναρξη, συνήθως προσβάλλει τα κάτω άκρα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η δυσκολία στο βαδισμα μπορεί να είναι το μόνο, σύμπτωμα για μεγάλο διάστημα. Οταν η νόσος αρχίζει αργότερα, συνήθως προσβάλλει τα άνω άκρα ή τον κορμό.
Ο εργαστηριακός έλεγχος περιλαμβάνει βιοχημικές εξετάσεις αίματος και ούρων, ηλεκτρομυογράφημα και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου.
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΔΥΣΤΟΝΙΩΝ
Προκειμένου να ελαττωθεί η ένταση των συμπτωμάτων της δυστονίας μπορεί να βοηθήσουν η φυσικοθεραπεία και ασκήσεις μυικής χαλάρωσης. Συνήθως, όμως, η αντιμετώπιση της δυστονίας βασίζεται σε δύο θεραπευτικές μεθόδους: α) στην χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής και β) στις ενέσεις αλλαντικής τοξίνης (Botox). Αυτές οι μέθοδοι περιγράφονται συνοπτικά παρακατω:
α). η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει φάρμακα που δρούν στους νευρομεταβιβαστές του εγκεφάλου, και τροποποιούν την μετάδοση των σημάτων από το νευρικό στο μυικό σύστημα, και με αυτό τον μηχανισμό, μπορεί να μειώσουν την ένταση των συσπάσεων.
Οι βασικοί τύποι φαρμάκων περιγράφονται παρακάτω:
- φάρμακα που καταστέλλουν την νευρομεταβίβαση όπως τα ήπια ηρεμιστικά διαζεπάμη και κλοναζεπάμη ή οι αναστολείς των υποδοχέων GABA όπως η βακλοφαίνη.
- φάρμακα που αυξάνουν τα επίπεδα της δοπαμίνης όπως η καρβιδόπα-λεβοδόπα.
- φάρμακα που δρούν σε διαφορετικούς νευρομεταβιβαστές από την δοπαμίνη όπως η τριεξυλφαινιδίλη και η βενζοτροπίνη.
- φάρμακα που αναστέλλουν την δράση της δοπαμίνης όπως η τετραβεναζίνη.
β). οι ενέσεις αλλαντικής τοξίνης (Botox) σε συγκεκριμμενους μύες, κάθε 3 ή 4 μήνες, μπορεί να ελαττώσουν τις μυικές συσπάσεις και να βελτιώσουν τις ανώμαλες θέσεις των μελών ή του σώματος. Οι παρενέργειες είναι ήπιες και παροδικές.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ
Οταν υπάρχει ένα έντονο, τοπικό, δυστονικό πρόβλημα, αυτό συχνά μπορεί να αντιμετωπισθεί με μία από τις παρακάτω τρείς χειρουργικες επεμβάσεις που πραγματοποιούνται σε περιφερικές, εξωκρανιακές περιοχές του σώματος:
- Τοποθέτηση αντλίας σπασμολυτικών φαρμάκων στο νωτιαίο μυελό.
Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει την χορήγηση σπασμολυτικών φαρμάκων στον ενδοθηκικό, ενδοσκληρίδιο χώρο, μέσω της τοποθέτησης μίας συσκευής που είναι συγχρόνως αντλία και δεξαμενή του φαρμάκου. Η αντλία τοποθετείται στον υποδόριο χώρο, στο πρόσθιο κοιλιακό τοίχωμα και ο καθετήρας εκκινά από την αντλία και οδηγείται υποδορίως, μέσα στον ενδοσκληρίδιο, ενδοθηκικό χώρο, δηλ. στον χώρο που περιέχει το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, το οποίο περιβάλλει τον νωτιαίο μυελό, μέσα στην σπονδυλική στήλη. - Πρόσθια αυχενική ριζοτομή.
Κατά την μέθοδο αυτή, γίνεται αδρανοποιητική διατομή αυστηρά επιλεγμένων νευρικών ριζιτικών ινών, που υπερλειτουργούν και προκαλούν τις αφύσικες κινήσεις. Η διατομή γίνεται στον αυχένα, μετά την έξοδο των ριζών από τον νωτιαίο μυελό. - Εκλεκτική περιφερική νευροτομή.
Κατα την μέθοδο αυτή, γίνεται αδρανοποιητική διατομή αυστηρά επιλεγμένων νευρικών ινών, στο σημείο στο οποίο αυτές εισέρχονται στους μύες που παρουσιάζουν υπερβολική σύσπαση.
ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ
Οταν η φαρμακευτική αγωγή δεν προσφέρει ικανοποιητικό έλεγχο των συμπτωμάτων, οι πάσχοντες πρέπει να αναζητήσουν την γνώμη νευροχειρουργού, ειδικευμένου στην αντιμετώπιση των κινητικών διαταραχών, διότι πολλοί ασθενείς μπορούν να θεραπευθούν με χειρουργική επέμβαση. Η χειρουργική αντιμετώπιση προτείνεται όταν τα συμπτώματα είναι έντονα, η φαρμακευτική αγωγή παραμένει αναποτελεσματική, και ειδικότερα προκαλεί ανεπιθύμητες παρενέργειες, δεν προσφέρει βελτίωση των συμπτωμάτων καί δεν αποτρέπει την σοβαρή επιδείνωση της ποιότητας ζωής στο οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον.
Ο υποψήφιος για χειρουργική θεραπεία, πρέπει να αξιολογηθεί, σύμφωνα με διεθνώς καθιερωμένα κριτήρια, στα οποία περιλαμβάνονται, η ηλικία του, η χρονική διάρκεια της νόσου, η βαρύτητα των συμπτωμάτων, η ανταπόκριση στα φάρμακα, η έλλειψη αντενδείξεων, κ.α., ώστε να καθορισθεί εάν πράγματι είναι κατάλληλος για να υποβληθεί σε χειρουργική θεραπεία. Σημαντικό μέρος της αξιολόγησης καταλληλότητας του ασθενούς είναι η εκτίμηση των πιθανοτήτων του να ευεργετηθεί από την χειρουργική επέμβαση, καθώς και η εκτίμηση του βαθμού (ποσοστού) της προβλεπόμενης ωφέλειας.
Προκειμένου να θεωρηθεί ο ασθενής, ως κατάλληλος για χειρουργική θεραπεία, πρέπει να έχει καλή γενική σωματική κατάσταση, και να μην πάσχει από κάποια σοβαρή νοητική ή ψυχική νόσο. Επιπλέον, η επιλογή του κατάλληλου ασθενούς βασίζεται σε ειδικά κριτήρια, τα οποία αξιολογούνται από νευρολόγο και νευροχειρουργό, που έχουν ειδικευθεί στην θεραπεία των δυστονιών και άλλων συναφών κινητικών διαταραχών.
Η χειρουργική θεραπεία των δυστονιών έχει ομοιότητες με την αντιμετώπιση άλλων κινητικών διαταραχών, καθόσον χρήσιμοποιούνται οι ίδιες τεχνικές, που όμως στην περίπτωση των δυστονιών εξειδικεύονται στην λεπτομερέστερη εφαρμογή τους, όπως περιγράφεται παρακάτω.
ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ
Η επέμβαση πραγματοποιείται στα βασικά γάγγλια ή τον θάλαμο, μία οργάνωση κομβικών δομών, που ελέγχουν την κίνηση και την αισθητικότητα, και είναι τοποθετημένες στην βαθεία κεντρική περιοχή του εγκεφάλου.
Η επέμβαση μπορεί να γίνει – συνεκτιμώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιπτώσεως - με τον ασθενή είτε υπό γενική αναισθησία ή υπό τοπική αναισθησία, σε συνδυασμό με νευροπαρακολούθηση και ειδική αναισθησιολογική φροντίδα, προκειμένου ο ασθενής που ευρίσκεται σε εγρήγορση, να παραμένει ήρεμος και ικανός να συνεργασθεί με την χειρουργική ομάδα. Οι επεμβάσεις διενεργούνται με χειρουργικά συστήματα υψηλής ακρίβειας και καθοδήγηση από ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η κεφαλή του ασθενούς τοποθετείται σε ένα στερεοτακτικό πλαίσιο (μία μεταλλική βάση) και κάθε σημείο του εγκεφάλου αποκτά μαθηματικές συντεταγμένες, σε σχέση με αυτό το πλαίσιο. Η τεχνική αυτή είναι απαραίτητη, διότι η χειρουργική στόχευση των βαθέων εγκεφαλικών πυρήνων πρέπει να γίνει με πολύ μεγάλη ασφάλεια (Εικόνες 1,2). Η αξονική και η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου του ασθενούς συγχωνεύονται με ηλεκτρονική μέθοδο, προκειμένου να συνδυαστεί η γεωμετρική ακρίβεια της αξονικής τομογραφίας με την μορφολογική ανατομική λεπτομέρεια της μαγνητικής τομογραφίας, και να επιτευχθεί ο καλύτερος σχεδιασμός της επέμβασης.
Εικόνα 1. Βάση Στερεοτακτικού Πλαισίου που τοποθετείται στη κεφαλή για να επιτρέπει μεγάλη ακρίβεια στόχευσης μέσα στον εγκέφαλο.
Εικόνα 2. Στερεοτακτικό Πλαίσιο σε πλήρη ανάπτυξη με την βάση, την ημικυκλική στεφάνη και το μηχανισμό προώθησης και κατεύθυνσης του ηλεκτροδίου.
Στο στερεοτακτικό πλαίσιο (στο οποίο στερεώνεται η κεφαλή του ασθενούς), τοποθετείται μία ειδική ημικυκλική στεφάνη, και επάνω σε αυτήν, στερεώνεται ο μηχανισμός του μικρο-οδηγού (micro-driver), ο οποίος κατευθύνει και προωθεί το ηλεκτρόδιο – με βήματα του δεκάτου του χιλιοστού - μέσα στον εγκέφαλο, προς τον καθορισμένο (κατά τον χειρουργικό σχεδιασμό) βαθύ πυρήνα-στόχο του εγκεφάλου, με μεγάλη ακρίβεια και ασφάλεια (Εικόνες 1,2). Συγχρόνως, κατά την διαδικασία προώθησης του ηλεκτροδίου, λαμβάνονται ηλεκτρικά δυναμικά από κάθε περιοχή, που ευρίσκεται κατά μήκος της διαδρομής προς τον πυρήνα-στόχο, και από την οποία διέρχεται το ηλεκτρόδιο. Τα δυναμικά αυτά είναι χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, και - μέσω της ανίχνευσης και καταγραφής αυτών των δυναμικών -επιβεβαιώνεται ότι το ηλεκτρόδιο ακολουθεί επακριβώς την σωστή προκαθορισμένη πορεία, προς τον πυρήνα-στόχο. Η διαδικασία περιλαμβάνει διενέργεια ηλεκτρικών μικροδιεγέρσεων και μακροδιεγέρσεων, προκειμένου να εντοπισθούν – ηλεκτροφυσιολογικώς - τα όρια του πυρήνα-στόχου και να τοποθετηθεί το ηλεκτρόδιο στο κατάλληλο σημείο με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια.
Ο σκοπός της χειρουργικής επέμβασης είναι να αδρανοποιήσει στον εγκέφαλο εκείνες τις νευρικές ίνες που υπερλειτουργούν και προκαλούν τις αφύσικες κινήσεις. Η χειρουργική θεραπεία επιτυγχάνεται με μία από τις παρακάτω δύο τεχνικές: α) θερμική μικροτομή ή β) ηλεκτρική διέγερση.
Στην περίπτωση που επιλεγεί η μέθοδος της ηλεκτρικής διέγερσης, όταν ολοκληρωθεί η τοποθέτηση και στερέωση των βαθέων ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο, ακολουθεί η εμφύτευση του νευροδιεγέρτη στον υποδόριο χώρο (κάτω από το δέρμα) στην υποκλείδια χώρα (στην πρόσθια επιφάνεια του θώρακα) και η σύνδεση του με τα βαθέα εγκεφαλικά ηλεκτρόδια.
Οι τεχνικές (Εικόνες 1,2) αναπτύσσονται στα επόμενα κεφάλαια. Μία απο τις λεπτομερέστερες περιγραφές της χειρουργικής τεχνικής της βαθείας εγκεφαλικής διέγερσης, στη διεθνή βιβλιογραφία, έχει γίνει απο τον Καθηγητή Δ. Σακά και δημοσιευθεί στο Acta Neurochirurgica, The European Journal of Neurosurgery, το επίσημο επιστημονικό περιοδικό της Ευρωπαικής Νευροχειρουργικής Εταιρείας (European Association of Neurosurgical Societies – EANS), το 2007. Η περιγραφή είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο (στην Αγγλική γλώσσα).
ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΘΕΡΜΙΚΗ ΜΙΚΡΟΤΟΜΗ
Κατά την ιστορική εξέλιξη των χειρουργικών θεραπειών σε βαθείς πυρήνες του εγκεφάλου, εφαρμόσθηκαν αρχικώς οι επεμβάσεις εκλεκτικής θερμικής μικροτομής. Στις επεμβάσεις αυτές, πραγματοποιούμε μία εκλεκτική, επακριβώς καθορισμένη, πολύ μικρή τομή (μικροβλάβη) σε βαθείς πυρήνες του εγκεφάλου, που έχουν κομβικό ρόλο στην ενορχήστρωση της κίνησης του ανθρώπου. Η μικροτομή επιτυγχάνεται με χρήση επακριβώς ελεγχόμενης απόδοσης θερμότητας – μέσω συσκευής ραδιοσυχνοτήτων - ένα είδος “θερμικής απονεύρωσης”, που περιγράφεται ως “θερμοτομή”. Στην κλινική πράξη, έχει διαπιστωθεί από πολλές μελέτες, επί σειρά ετών, ότι οι μικρές αυτές θερμικές μικροτομές (θερμοτομές) προσφέρουν σαφή θεραπευτικά αποτελέσματα και σημαντική βελτίωση των ασθενών.
Η θεραπεία μέσω πρόκλησης μικροτομής, δηλ. μικροβλάβης βασίσθηκε στην διαπίστωση ότι πολλές λειτουργίες στον εγκέφαλο διενεργούνται μέσω «διπολικά οργανωμενων δομών», όπου η μία δομή προκαλεί διέγερση και η άλλη καταστολή. Εαν σε μία πάθηση, υπολειτουργεί η κατασταλτική δομή του διπόλου, αυτή δηλ. που επιφέρει καταστολή, η άλλη πλευρά του διπόλου, δηλ. η διεγερτική πλευρά του, θα υπερλειτουργεί με αποτέλεσμα την πρόκληση συμπτωμάτων στον ασθενή. Σε ένα τέτοιο σχήμα, η μικροβλάβη στην διεγερτική δομή επαναφέρει το δίπολο σε ισορροπία. Επίσης, η αποτελεσματικότητα των επεμβάσεων μικροβλάβης, έχει οδηγήσει στην διαπίστωση ότι από την στιγμή που θα σιγασθεί με χειρουργικό τρόπο, ένας κομβικός πυρήνας, που δυσλειτουργούσε, ο εγκέφαλος μπορεί συχνά να ενεργοποιήσει αναπληρωματικά η παραπληρωματικά δίκτυα για να επιτελέσει ικανοποιητικά μία λειτουργία, που μέχρι τότε ήταν προβληματική.
Εικόνα 3. Συσκευή δημιουργίας εκλεκτικής θερμικής μικροτομής (μικροβλάβης).
Εικόνα 4. Ακρο ηλεκτροδίου για πρόκληση εκλεκτικής θερμικής βλάβης (εκλεκτικής θερμοτομής) στον εγκέφαλο.
Αυτές οι μικροτομές (μικροβλάβες) επιτυγχάνονται με μεγάλη ασφάλεια με χρήση ηλεκτροδίου, συνδεδεμένου με συσκευή ραδιοσυχνοτήτων, η οποία παρέχει εκλεκτική απόδοση ακριβέστατης ποσότητας θερμότητας (radiofrequency lesioning). Για τον λόγο αυτό, η τεχνική ονομάζεται θερμοτομή (thermocoagulation) (Εικόνες 3-5).
Οι κύριες επεμβάσεις θερμοτομής, οι οποίες καθιερώθηκαν, διαχρονικά, λόγω της αποτελεσματικότητας τους, περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω:
- Στερεοτακτική Ωχροτομή.
Η επέμβαση αυτή ενδείκνυται σε ασθενείς που πάσχουν από έντονα δυστονικά φαινόμενα του κορμού ή των άνω και κάτω άκρων. Κατά την επέμβαση, πραγματοποιείται η εισαγωγή στο έσω τμήμα της ωχράς σφαίρας (Globus Pallidus Internus - GPi), ενός ηλεκτροδίου που συνδέεται με συσκευή πρόκλησης θερμικών μικροτομών (μικροβλαβών) μεγάλης ακρίβειας μέσω εκπομπής ραδιοσυχνοτήτων (θερμοτομή). Σε πρώτο στάδιο προκαλείται – σύμφωνα με καθιερωμένες διεθνείς προδιαγραφές - μια προσωρινή αναστρέψιμη θερμική βλάβη με το ηλεκτρόδιο να απονέμει θεμοκρασία 45ο C για 30 δευτερόλεπτα, ένα είδος “προσωρινής θερμικής νευραπραξίας”, ώστε να επιβεβαιωθεί ότι αυτή η παρέμβαση βελτιώνει ή τερματίζει τα συμπτώματα του ασθενούς, χωρίς να προκαλεί παρενέργειες. Μόνον όταν αυτό έχει επιβεβαιωθεί, ο χειρουργός προκαλεί – και πάλι σύμφωνα με καθιερωμένες διεθνείς προδιαγραφές - μια μόνιμη θερμική μικροτομή (μικροβλάβη), με το ηλεκτρόδιο να απονέμει θεμοκρασία 75ο C για 60 δευτερόλεπτα (Εικόνες 3-5). - Στερεοτακτική Θαλαμοτομή.
Η επέμβαση αυτή ενδείκνυται ιδιαίτερα σε: α) ασθενείς που πάσχουν από έντονο ιδιοπαθή τρόμο ή β) σε Παρκινσονικούς ασθενείς στους οποίους κυριαρχεί το σύμπτωμα του έντονου τρόμου. Κατά την επέμβαση αυτή – με την μέθοδο που περιγράφεται παραπάνω -, προκαλείται μικροτομή του διάμεσου κοιλιακού πυρήνα του θαλάμου (Ventral Intermediate Nucleus – VIM).
Εικόνα 5. Απεικόνιση θερμοτομής στην ωχρά σφαίρα.
ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΔΙΕΓΕΡΣΗ
Κατά τις επεμβάσεις ηλεκτρικής διέγερσης βαθέων πυρήνων του εγκεφάλου, επιτυγχάνεται με μεθόδους ακριβείας, η ασφαλής τοποθέτηση του ενεργού άκρου ενός επιμήκους κυλινδρικού ηλεκτροδίου σε επιλεχθέντες κομβικούς πυρήνες, σε βαθέα σημεία του εγκεφάλου. Η τεχνική είναι γνωστή ως Βαθεία Εγκεφαλική Διέγερση ή Deep Brain Stimulation (DBS).
Πολλές νευρολογικές λειτουργίες οργανώνονται σε εκτεταμένα δίκτυα, στα οποία ένας πυρήνας έχει κομβικό ρόλο που μπορεί να ρυθμίζει ή απορυθμίζει όλο το δίκτυο. Μέσω της εισαγωγής του άκρου του ηλεκτροδίου στον πυρήνα, και της παροχής ηλεκτρικών σημάτων σε αυτόν, επιδιώκεται η καλύτερη λειτουργία του δικτύου. Η τεχνική της στερεοτακτικής χειρουργικής στόχευσης βαθέων εγκεφαλικών πυρήνων απαιτεί εξαιρετική ακρίβεια και γίνεται με εξοπλισμό που πραγματοποιεί ηλεκτρονική συγχώνευση της αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας εγκεφάλου του ασθενούς, προκειμένου να συνδυαστεί η γεωμετρική ακρίβεια της αξονικής τομογραφίας με την μορφολογική ανατομική λεπτομέρεια της μαγνητικής τομογραφίας, στον σχεδιασμό της επέμβασης.
Το ηλεκτρόδιο προωθείται με μεθόδους ακριβείας στον προκαθορισμένο, επιλεχθέντα πυρήνα του εγκεφάλου, και σταθεροποιείται σε αυτή την θέση. Ο εντοπισμός του καλύτερου σημείου διέγερσης μέσα στον πυρήνα-στόχο, ολοκληρώνεται με μικροδιεγέρσεις και μακροδιεγέρσεις, προκειμένου να καθορισθούν – ηλεκτροφυσιολογικώς - τα όρια του πυρήνα-στόχου, και να τοποθετηθεί το βαθύ ηλεκτρόδιο με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και ασφάλεια. Το ηλεκτρόδιο αυτό – μέσω ενός πρόσθετου ηλεκτροδίου προέκτασης – συνδέεται με την εμφυτεύσιμη γεννήτρια παραγωγής ηλεκτρικών παλμών (νευροδιεγέρτη) που τοποθετείται στον υποδόριο χώρο, στην υποκλείδο χώρα, δηλ. κάτω από το δέρμα, στην άνω πρόσθια επιφάνεια του θώρακα. (Εικόνες 6-7). Μία απο τις λεπτομερέστερες περιγραφές της χειρουργικής τεχνικής, στη διεθνή βιβλιογραφία, έχει γίνει απο τον Καθηγητή Δ. Σακά και δημοσιευθεί στο Acta Neurochirurgica, The European Journal of Neurosurgery, επίσημο επιστημονικό περιοδικό της Ευρωπαικής Νευροχειρουργικής Εταιρείας (European Association of Neurosurgical Societies – EANS), το 2007. Η περιγραφή είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο (στην Αγγλική γλώσσα).
Οι κύριες επεμβάσεις ηλεκτρικής διέγερσης βαθέων πυρήνων, οι οποίες καθιερώθηκαν, διαχρονικά, λόγω της αποτελεσματικότητας τους περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω:
- ηλεκτρική διέγερση ωχράς σφαίρας
Κατά την επέμβαση αυτή, το ενεργό άκρο του ηλεκτροδίου τοποθετείται στο έσω τμήμα της ωχράς σφαίρας (Globus Pallidus Internus - GPi). Η κύρια ένδειξη της επέμβασης αυτής είναι τα έντονα δυστονικά κινητικά προβλήματα του κορμού ή των άνω και κάτω άκρων. - ηλεκτρική διέγερση διάμεσου θαλαμικού πυρήνα
Κατά την επέμβαση αυτή, το ενεργό ακρο του ηλεκτροδίου τοποθετείται στον διαμεσο κοιλιακό πυρήνα του θαλάμου (Ventral InterMediate Nucleus - VIM). Η επέμβαση ενδείκνυται ιδιαίτερα σε: α) ασθενείς που πάσχουν από έντονο ιδιοπαθή τρόμο ή β) σε ασθενείς με δυστονία στους οποίους όμως κυριαρχεί το σύμπτωμα του έντονου τρόμου.
Εικόνα 6. Σχηματική αναπαράσταση εμφυτευμένου ηλεκτροδίου στον εγκέφαλο, συνδεδεμένου – μέσω ηλεκτροδίου επέκτασης - με τον διεγέρτη που τοποθετείται υποδορίως, κάτω από το δέρμα, στην υποκλείδιο χώρα, στην πρόσθια άνω επιφάνεια του θώρακα.
Εικόνα 7. Σχηματική αναπαράσταση ηλεκτροδίου και του τρόπου χορήγησης της ηλεκτρικής διέγερσης στους βαθείς πυρήνες του εγκεφάλου.
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΓΙΑ ΒΑΘΕΙΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΔΙΕΓΕΡΣΗ
Η επιλογή των ασθενών που είναι κατάλληλοι, δηλαδή θα οφεληθούν σημαντικά από την χειρουργική επέμβαση γίνεται με κριτήρια, τα οποία περιγράφονται παρακάτω:
- Αποτυχία της φαρμακευτικής αγωγής. Προκειμένου να θεωρηθεί ο ασθενής ως υποψήφιος για επέμβαση, θα πρέπει προηγουμένως να έχουν δοκιμασθεί θεραπευτικά σχήματα με τα κατάλληλα φάρμακα και να έχουν αποτύχει αυτές οι προσπάθειες θεραπείας.
- Διάγνωση πρωτοπαθούς δυστονίας. Ασθενείς που πάσχουν απο πρωτοπαθή δυστονία οφειλόμενη σε μετάλλαξη του γονιδίου DYT-1 ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπεία με βαθεία εγκεφαλική διέγερση, ενώ εκείνοι που πάσχουν από δευτεροπαθή δυστονία οφελούνται λιγότερο.
- Διάγνωση γενικευμένης δυστονίας. Ασθενείς που πάσχουν από γενικευμένη δυστονία ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπεία με βαθεία εγκεφαλική διέγερση, συγκριτικά με αυτούς που πάσχουν από εστιακή δυστονία. Μία εξαιρεση είναι οι ασθενείς με αυχενική δυστονία, στους οποίους διαπιστώνεται μεγάλη ωφέλεια, όταν υποβληθούν σε βαθεία εγκεφαλική διέγερση.
- Επαρκείς νοητικές λειτουργίες χωρίς ιστορικό ψυχικών διαταραχών. Ενα προυπάρχον νοητικό έλλειμμα ή ψυχιατρικό πρόβλημα ενδέχεται να επιδεινωθεί μετά την βαθεία εγκεφαλική διέγερση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η απόφαση να προβούμε σε επέμβαση, λαμβάνεται πιο δύσκολα και αφού συνεκτιμηθούν πολλά άλλα δεδομένα του ασθενούς.
- Ικανοποιητική γενική φυσική κατάσταση. Ο ασθενής πρέπει να μην πάσχει από σοβαρή συστηματική νόσο όπως καρδιοπάθεια, πνευμονοπάθεια, λοίμωξη, κ.λ.π.
- Ικανοποιητική μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Μετά την εξέταση στον ασθενή, πρέπει να διαπιστωθεί ότι η διαμόρφωση των κρίσιμων δομών, τις οποίες στοχεύουμε κατά την επέμβαση, είναι ικανοποιητική και αυτές δεν έχουν παραμορφωθεί από τραυμα ή άλλη παθολογία.
- Υποστηρικτικο περιβάλλον και ρεαλιστικές προσδοκίες. Στη πλειονότητα των περιπτώσεων, τα οφέλη ειναι εντυπωσιακά και μόνιμα. Πρέπει όμως να γίνει σαφές ότι σε άλλες περιπτώσεις, η βελτίωση μπορεί να είναι της τάξεως του 50% και να χρειασθούν πολλοι μήνες για να γίνει εμφανής.
ΩΦΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΚΛΕΚΤΙΚΗΣ ΜΙΚΡΟΤΟΜΗΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ
Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, εν γίνει σωστή επιλογή του ασθενούς που θα υποβληθεί στην επέμβαση, και σωστή επιλογή της εφαρμοζόμενης χειρουργικής μεθόδου, θα υπάρξούν σημαντικά οφέλη, που διαπιστώνονται αντικειμενικά, με ειδικές κλίμακες αξιολόγησης. Ο βαθμός κλινικής βελτίωσης μπορεί να είναι πλήρης ή να εκτιμάται ποσοτικά στο επίπεδο του 70% - 80%.
Τα τελευταία χρόνια η ηλεκτρική διέγερση έχει κερδίσει έδαφος σε σχέση με την θερμική μικροτομή. Τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρικής διέγερσης περιλαμβάνουν τα εξής:
- Η ωφέλεια όσον αφορά την λειτουργική βελτίωση και αποκατάσταση του φαρμακοανθεκτικού δυστονικού ασθενούς είναι πολύ σημαντική.
- μπορεί να γίνει αμφοτερόπλευρα σε ασθενείς που έχουν γενικευμένα συμπτώματα, και
- η λειτουργική επίδραση δεν συνδέεται με μόνιμες ή αμετάκλητες μεταβολές στον εγκέφαλο, και είναι αναστρέψιμη μετά από αφαίρεση του ηλεκτροδιου.
Οι επεμβάσεις θερμικής μικροτομής έχουν τρία πλεονεκτήματα:
- υψηλή αποτελεσματικότητα με ελάχιστα επεμβατική διαδικασία
- πολύ χαμηλό κόστος, και
- ο ασθενής δεν φέρει στον εγκέφαλο και το σώμα του ένα εμφύτευμα, και δεν υπόκειται στους περιορισμούς που το εμφύτευμα συνεπάγεται.
Η τεχνολογική πρόοδος αναμένεται ότι θα προσφέρει περισότερο εξελιγμένα συστήματα στερεοτακτικής στόχευσης και ηλεκτρικής διέγερσης του εγκεφάλου, όπως η διέγερση σταθερής έντασης ρεύματος, ή τα ηλεκτρόδια πολλαπλών πόλων για πλέον εξατομικευμένη διέγερση.
ΈΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΔΑΜΙΑΝΟΥ Ε.ΣΑΚΑ ΣΤΙΣ ΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
Χάρις στην συνεργασία με εκλεκτούς Ελληνες επιστήμονες, ο Καθηγητής Δαμιανός Σακάς δημιούργησε, το πρώτο και μεγαλύτερο σε δραστηριότητα Κέντρο Χειρουργικής Θεραπείας των Κινητικών Διαταραχών στην Ελλάδα. Ο συνολικός αριθμός των χειρουργηθέντων ασθενών με κινητικές διαταραχές κατά τα τελευταία έτη υπερβαίνει τους 600.
Το Κέντρο οργανώθηκε ώστε να διαθέτει ειδικευμένο προσωπικό και υλικοτεχνική υποδομή υψηλής τεχνολογίας, και να πραγματοποιεί όλο το φάσμα των ειδικών επεμβάσεων κινητικών διαταραχών, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση ασθενών, που πάσχουν από μία από τις παρακάτω παθήσεις: 1) νόσο του Πάρκινσον, 2) δυστονία, 3) ιδιοπαθή τρόμο, και 4) σπαστικότητα. Το κλινικό και χειρουργικό έργο του Κέντρου έχει τύχει ευρείας αναγνώρισης διεθνώς και στη χώρα μας.
ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Η διεθνής αναγνώριση αποδεικνύεται από την συμμετοχή του καθηγητή Δαμιανού Ε. Σακά και άλλων στελεχών της ομάδος σε σημαντικές ηγετικές θέσεις διεθνών επιστημονικών οργανισμών και εταιρειών. Ειδικώτερα ο καθηγητής Δαμιανός Σακάς έχει διατελέσει διαδοχικά:
1). Πρόεδρος (President) της Ευρωπαικής Εταιρείας Λειτουργικής Νευροχειρουργικής [European Society for Stereotactic and Functional Neurosurgery - ESSFN] (2014 - 2018) και εν συνεχεία Επίτιμος Πρόεδρος [Honorary President] της ίδιας Εταιρείας από το 2019 μέχρι σήμερα.
2). Πρόεδρος (Chairman) του Τομέα Λειτουργικής Νευροχειρουργικής [Section of Stereotactic and Functional Neurosurgery] της Πανευρωπαικής Oμοσπονδιακής Ενωσης Νευροχειρουργικών Εταιρειών [European Association of Neurosurgical Societies - EANS] (2018 -2020 ), έχων διατελέσει προηγουμένως Αντιπρόεδρος του ιδίου Οργανισμού, την περίοδο 2015-2018.
3). Πρόεδρος (Chairman) της Επιτροπής Χειρουργικής Νευροτροποποίησης [Operative Neuromodulation Committee] της Παγκόσμιας Oμοσπονδιακής Ενωσης Νευροχειρουργικών Εταιρειών [Wold Federation of Neurosurgical Societies - WFNS] (2005-2011).
Με βάση την διεθνή αναγνώριση τoυ Κέντρου, ο Καθηγητής Σακάς έχει οργανώσει εκπαιδευτικά σεμινάρια Ευρωπαίων νευροχειρουργών στην Αθήνα σε χειρουργικές τεχνικές των κινητικών διαταραχών στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμος (βλέπε φωτογραφία συμμετεχόντων κατά την λήξη του σεμιναρίου) και συμμετέχει, επί σειρά ετών σε διεθνή σεμινάρια, ώς εκπαιδευτής νέων νευροχειρουργών (Εικόνα 8).
Περαιτέρω, η διεθνής αναγνώριση του κλινικού και ερευνητικού έργου αποδεικνύεται από τον μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων και ανακοινώσεων σε διεθνή ιατρικά περιοδικά καί συνέδρια. Ενδεικτικώς, ένας μικρός αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων αναγράφεται παρακάτω:
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1). Stathis PG, Smpiliris ME, Sakas DE. Persistent" hyperkinetic movements after deep brain stimulation of the subthalamic nucleus for Parkinson's disease. Clinical Neurology and Neurosurgery. 115:1493, 2013.
2). Angelakis E, Liouta E, Andreadis N, Leonardos A, Ktonas P, Stavrinou LC, Miranda PC, Mekonnen A, Sakas DE. Transcranial alternating current stimulation reduces symptoms in intractable idiopathic cervical dystonia: A case study. Neuroscience Letters. 15:39-43, 2013
3). Michmizos KP, Sakas D, Nikita KS. Parameter identification for a local field potential driven model of the Parkinsonian subthalamic nucleus spike activity. Neural Networks 36:146-56, 2012
4). Papathanasiou N, Rondogianni P, Chroni P, Themistocleous M, Boviatsis E, Pedeli X, Sakas D, Datseris I. Interobserver variability, and visual and quantitative parameters of (123) I-FP-CIT SPECT (DaTSCAN) studies. Annals of Nuclear Medicine 26 :234-40, 2012
5). Themistocleous MS, Boviatsis EJ, Stavrinou LC, Stathis P, Sakas DE. Malignant neuroleptic syndrome following deep brain stimulation surgery: a case report. Journal of Medical Case Reports. 29:255, 2011
6). Michmizos KP, Sakas D, Nikita KS. Prediction of the timing and the rhythm of the parkinsonian subthalamic nucleus neural spikes using the local field potentials. IEEE Transactions on Information Technology in Biomedicine. 16:190-7, 2012
7). Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Stathis P, Leonardos A, Panourias IG, Sakas DE. Sustained relief after discontinuation of DBS for dystonia: implications for the possible role of synaptic plasticity and cortical reorganization. Journal of Neurological Surgery. 73:175-8, 2012
8). Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Leonardos A, Panourias IG, Sakas DE. Current concepts on the mechanisms of dystonia and the beneficial effects of deep brain stimulation. Central European Neurosurgery. 72:144-8, 2011
9). Themistocleous MS, Boviatsis EJ, Stathis P, Stavrinou LC, Sakas DE. Infected internal pulse generator: Treatment without removal. Surgical Neurology International. 23:33, 2011.
10). Sakas DE, Boviatsis EJ, Stavrinou LC. Backpack treatment for camptocormia. Movement Disorders 15:2254, 2010
11). Boviatsis EJ, Stavrinou LC, Themistocleous M, Kouyialis AT, Sakas DE. Surgical and hardware complications of deep brain stimulation. A seven-year experience and review of the literature. Acta Neurochirurgica. 152:2053-62, 2010
12). Sakas DE, Panourias IG, Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Themistocleous M, StathisP, Tagaris G, Angelopoulos E, Gatzonis S. Restoration of erect posture in idiopathic camptocormia by electrical stimulation of the globus pallidus internus. Journal of Neurosurgery (American Association of Neurological Surgeons) 113:1246-50, 2010
13). Tsirogiannis GL, Tagaris GA, Sakas D, Nikita KS. A population level computational model of the basal ganglia that generates parkinsonian Local Field Potential activity. Biology Cybernetics. 102:155-76, 2010
14). Rizou D, Sachpazidis I, Salvatore L, Sakas D. TraumaStation: a portable telemedicine station. Conference Proceedings IEEE Engineering in Medicine and Biology Society 2009:1254-7, 2010
15). Sakas DE, Stavrinou LC, Boviatsis EJ, Stathis P, Themistocleous M, Gatzonis S. Restoration of erect posture by deep brain stimulation of the globus pallidus in disabling dystonic spinal hyperextension. Journal of Neurosurgery (American Association of Neurological Surgeons) 112:1279-82, 2010
16). Sakas DE, Panourias IG, Boviatsis EJ, Themistocleous MS, Stavrinou LC, Stathis P, Gatzonis SD. Treatment of idiopathic head drop (camptocephalia) by deep brain stimulation of the globus pallidus internus. Journal of Neurosurgery (American Association of Neurological Surgeons) 110:1271-3, 2009
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΣΕ ΜΕΣΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
Το κλινικό έργο απέσπασε ευμενή σχόλια από τους ασθενείς και τα μέσα ενημερωσης. Παρακάτω, αναγράφονται ενδεικτικά δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών της χώρας, που αναφέρονται στις πρωτοπορειακές θεραπείες και στις επιτυχείς χειρουργικές επεμβασεις του Καθηγητή Δαμιανού Σακά.
25). ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ (18 Φεβρουαρίου 2007): “ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟ”. Δημοσίευμα που αναφέρεται στην χρήση συστημάτων ηλεκτρικής διέγερσης εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού από τον Δαμιανό Σακά για την θεραπεία βαρέων κινητικών διαταραχών και συνδρόμων χρόνιου αφόρητου πόνου.
42). ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ (30 Σεπτεμβρίου 2010): “ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΙΑΤΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ”. Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χρήση βηματοδοτών εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού στην χειρουργική θεραπεία βαρέων νευρολογικών παθήσεων.
49). ESPRESSO (16 Απριλίου 2014): “ΩΡΕΣ ΑΓΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΙΖΟ. ΤΟΝ ΧΕΙΡΟΥΡΓΗΣΕ Ο ΜΑΓΟΣ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ.” Δημοσίευμα που αναφέρεται στη χειρουργική επέμβαση εγκεφάλου που πραγματοποίησε ο Καθηγητής Δαμιανός Σακάς, σε νέο ασθενή που υπέστη σοβαρό τραυματισμό εγκεφάλου.
50). ΤΑ ΝΕΑ (18 Ιουλίου 2014): “ΟΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΧΡΟΝΟ”. Δημοσίευμα που αναφέρεται στην θεραπεία με διακρανιακή ηλεκτρική διέγερση ενός νέου ασθενούς, που ήταν σε κατάσταση μειωμένου επιπέδου συνειδήσεως, μετά από σοβαρό τραυματισμό, από τον Καθηγητή Δαμιανό Σακά.
